E siman aki tabatin un caso den corte di singular importancia pa nos economia y comunidad, cu ta bay hopi mas leu cu e interes di e empresa cu a entama e caso. Ta trata aki di e caso sumario cu un empresa conoci a entama contra Pais Aruba, mas specificamente ministro encarga cu Labor, unda e empresa a busca su derecho, despues cu e mandatario concerni, den cuadro di su maneho pa purba controla consecuencia di e crisis economico causa pa Covid-19, a ordena pa para tur peticion pa retiro na Departamento di Labor.

Na e momento ey, e accion ministerial ey tabata parce completamente ‘normal’ pa practicamente henter prensa local, pasobra no tabatin reaccion, cu excepcion di Editorial di e medio aki. Tambe na october 2020 Camara di Comercio a haci un apelacion na e mandatario pa respeta derecho di empresario a base di ley pa por tramita peticion di retiro. Tur esey sin haya reaccion. Finalmente, tanto luna despues, un empresa a haci lo corecto y a bay corte den un caso sumario, buscando y hayando su derecho.

Loke ta hunga un papel importante aki ta cu no ta trata solamente di e ley di retiro (Ontslagverordening) sino tambe cu e propio Constitucion ta den wega. Derecho di entrega un peticion na gobierno ta ancra den Constitucion. Esey no ta significa solamente cu mester acepta e peticion, sino cu mester trata esaki tambe y duna respuesta na e ciudadano. Gobierno no ta obliga di contesta positivamente, e respuesta por ta contrario na loke e ciudadano ta desea y despues e lo mester cana su caminda di apelacion, manera ley ta stipula. Pero cuminza cu nenga pa acepta e peticion, ta sin mas un violacion di derecho di e ciudadano.

E caso actual no ta e promer caso di su indole na e departamento aki. Mas di binti aña pasa tambe e ministro di Labor di e momento ey a ordena pa no acepta ningun peticion pa permiso di estadia mas, entrante januari di un determinado aña. E tempo ey e peticionnan tabata drenta na e departamento ey, y e pregunta tabata kico e director (interino) lo a haci. El a anuncia cu e ta ignora e instruccion di e ministro, basando su mes riba reconocimento di e derecho constitucional di e ciudadano, den e caso aki centenares di empresa cu tabatin mester di e trahadornan di exterior ademas. No a bin un instruccion pa insisti cu e prohibicion y e aña ey a honra un gran cantidad di peticion cu tabata sumamente necesario, pasobra tabata trata di persona clave pa e empresanan, pa cual no tabatin personal local disponible. Un paro total di permiso lo tabatin un efecto devastador riba eficiencia y productividad laboral y empresarial, por lo tanto cu efecto negativo grandi riba nos economia… Finalmente, sano huicio a prevalece, pero ta bon pa tene na vista di unda e sano huicio tabata bin, y di unda no… Tambe tin un aspecto similar den nos presente, unda no ta tramita cu diligencia e peticionnan actual, den cual tin varios clave, cu ta absolutamente necesario pa e empresanan funciona: pan di Rubiano ta depende di esaki, den e crisis actual; ki dia e ministronan envolvi ta cuminza comprende e materia aki?

Y pakico nos ta conta tur e anecdota aki? Pasobra loke a caba di tuma lugar den actualidad, tabata prevenible si nos departamentonan lo tabatin un ‘memoria colectivo’, unda por a trece dilanti cu no por para e tipo di proceso aki, simplemente pa e gana di momento di e mandatario di momento. Lamentablemente e departamento na 2020 a simplemente obedece e orden, sin duna di conoce, asina leu cu nos sa, na e mandatario cu esaki no ta e caminda pa cana. Awor, mas di 10 luna mas leu, nos por spera un avalancha di peticion di retiro, cu ta dificil pa maneha cu e proceso prescribi pa ley. Esaki ta encera e tratamento di tur caso pa e Comision cu ta consisti di representante di empleado y di dunador di trabao, cu riba su mes caba ta un trayecto laborioso. Cu e peticionnan cu lo bay drenta den e proximo tempo, lo surgi un acumulacion grandi di caso, cu ta bay causa un retraso inaceptable den tramite di e casonan. Nos lo bay tende, quizas, con tin pensa pa bay regla e problema aki awor.

E asunto aki tin di haci naturalmente directamente cu e situacion economico, unda hopi empresa, a pesar di e subsidio di salario cu a haci cu nan a logra yega na 2021, y cu tabata e consideracion pa cual a prohibi nan pa pidi retiro, mester a pone asina hopi di nan propio reserva cu nan no por wanta e situacion mas. Ademas, mirando e panorama economico internacional di cual nos ta depende, un mehoracion sustancial por ta na varios luna di distancia ainda.

Den e crisis actual tabatin hopi cos di siña, y e asunto aki ta un di nan. Loke a parce un simple accion di ‘decreta’ un decision ministerial, sin considera dercho ciudadano fundamental, algun dia ta explota den bo cara… E pregunta grandi ta si nos ta sigui cu e practicanan aki di goberna, silenciando e voznan ‘iritante’ di razonabilidad cu mester a resona pa scoge otro alternativa.