Aruba ta uni cada aña cu e celebracion di Dia Internacional di Derecho di Mucha, recordando e importancia universal di proteha y garantisa bienestar di tur mucha y hoben. 20 di november ta un fecha importante, e ta un momento anual pa refleha riba loke nos a logra y, sobre todo, riba loke ainda falta pa duna tur mucha na isla un futuro sigur, saludable y husto.
Como parti di Reino Hulandes Aruba ta sigui normanan internacional manera e Convencion di Nacionnan Uni riba Derecho di Mucha, pero asina mes e situacion real cu e mucha y hobennan ta biba ta mustra cu proteccion di mucha ta un tarea cu no ta caba.
Educacion ta central den e topico di derechonan di mucha y igualdad di oportunidad. Igualdad ta un tema cu den hopi caso ta pasa scondi tras di cortina, pero un ehempel cu a bin dilanti, sobre todo durante temporada di pandemia, ta desigualdad digital. Mientras un mucha tabatin acceso na laptop of tablet pa studia, otro no tabatin e posibilidad aki y mester a usa den casonan aki telefon di mama of tata, of si e hoben tin su propio telefon, y lucha cu e pantaya chikito pa a logra cumpli cu lesnan online. E buraco aki ta crea un diferencia cu, pa hopi, ta sigui bira mas grandi.
E presion pa “saca bon cijfers” na scol tambe ta pusha hopi hoben te na limite. Stress academico ta bira mas normal cu descanso, y si un mucha tin un necesidad special, e pelea ta dobel: famia ta den un maraton administrativo pa haya apoyo.
Violencia familiar ta un aspecto cu ta sucede hopi, pero cu talbes no semper ta bisto. Riba rednan social tur mucha ta sali feliz, pero den hopi cas, e storia ta otro.
Tin hoben cu ta drumi cu gritonan di su mayornan den su horea. Tin otro cu ta biba den silencio di miedo. Violencia domestico—sea fisico, verbal of emocional—ta laga marca cu no ta visibel na curpa, pero cu ta keda pa añas den e mente di e mucha of hoben.
E sistema di proteccion ta haci su parti, pero ta abruma y ta enfrenta retonan di entre otro personal. Hoben ta warda, famia ta warda, y e trauma ta sigui.
Salud mental tambe ta un reto cu hopi hoben ta carga den silencio. Tin hopi hoben cu ta lucha cu ansiedad, depresion y hasta pensamentonan suicida. Rednan social ta solamente agrega mas gasolin na e candela: ora hobennan ta compara nan mes cu un “version perfecto” di un mundo edita, ta facil pa nan sinti cu nan no ta suficiente.
Banda di esaki, cyberbullying ta un fenomeno cu ta sigui crece y esaki tambe ta trece su consecuencianan cune.
Ayudo profesional ta disponibel pa mucha y hoben, pero hopi biaha e hoben ta scoge pa no bisa nada pa miedo di kico otro lo bisa. Adicionalmente entidadnan cu ta dedica na brinda ayudo pa salud mental tin lista di espera largo.
Aunke Aruba ta briya pa turista, no tur cas ta sinti e prosperidad ey. Tin mucha cu ta bay scol sin desayuno, tin mucha cu ta lucha pa haya material di scol, y tin mucha cu no por ta activo den actividadnan manera futbol of baile simplemente pasobra e gasto ta hopi.
E presion economico den hogar ta pega duro riba e mas chikito na cas. Nan tambe ta sinti e presion ey, aunke hende grandi ta kere cu nan no ta compronde.
Uso di alcohol, substancianan ilegal y vape ta aumentando entre hobennan. Mas hoben ta bin den contacto cu alcohol y droga na un edad mas tempran. E acceso ta relativamente facil, y presion di grupo ta un monster cu hopi no sa con pa bringa. Tin scol cu ta purba duna orientacion, pero e mensahe no ta yega tur caminda. Miedo, berguensa y falta di dialogo den cas ta stroba hopi pa pidi ayudo.
Educacion sexual na scol ta cortico, den cas, e tema ta tabu. Resultado? Hoben cu ta busca informacion den TikTok, amigo y rumor. Tin hopi hoben cu no por papia abiertamente riba consentimento, riesgo of abuso y esaki ta habri porta pa relacionnan toxico, embaraso hubenil y situacionnan peligroso.
Un derecho basico di tur mucha ta simplemente hunga, pero tin bario sin un parke, tin lugarnan sin luz, tin deporte cu ta costoso, tin cultura cu ta sinti leu pa esun cu no tin transporte of financiamento. E resultado: hoben ta keda mas na cas, mas riba telefon, mas sinta, y tin menos interaccion real.
Dia di Derecho di Mucha no ta solamente un fecha riba kalender, e ta un invitacion pa comunidad, wak den wowo di e mucha y hoben y bisa: “Nos ta tende bo. Nos ta wak bo. Y nos ta compromete pa defende bo.”
Derechonan di mucha ta mas cu ideanan skirbi den ley y convencionnan—nan ta e promesa diario cu sociedad ta haci na cada mucha. E derechonan aki ta bisa cu cada mucha, sin importa unda nan ta biba of kico nan situacion ta, merece seguridad, amor, educacion y un voz.
Tur mucha tin derecho di lanta liber di violencia y abuso. Nan tin e derecho di bay scol y siña, di ricibi cuido di salud ora nan ta malo, y di sinti nan mes acepta y inclui. Muchanan tambe tin derecho di hunga, expresa nan mes, y soña riba nan futuro sin miedo.
Aruba a logra hopi, pero e reto ta real y ta grandi. Scol, autoridad, organisacionnan, famia, comunidad, tur tin un rol. Un hoben cu ta sinti sigur, proteha y stima, ta bira un adulto fuerte.



