Tur aña riba 14 di november, Aruba ta uni na mundo den conmemora Dia Mundial di Diabetes, un campaña mundial crea pa Federacion Internacional di Diabetes y Organisacion Mundial di Salud pa conscientisa y impulsa accion riba diabetes. E ta ser observa riba e fecha natal di Sir Frederick Banting, kende a co-descubri insulina, un tratamento cu a salba miyones di bida.
Datonan representativo nacionalmente di e encuesta STEPS Aruba 2023—realisa cu sosten di CBS Aruba y publica riba e website di CBS—ta mustra cu diabetes y su factornan di riesgo ta generalisa bao di adultonan di edad 18–69. Aki ta sigui e resultadonan cu ta mas importante pa Dia Mundial di Diabetes:
Mas o menos 1 di cada 10 adulto (10.2%) tabatin un aumento di glucosa den sanger of tabata riba remedi pa diabetes na momento di midimento. Esaki ta un imagen clinico, midi via testnan di sanger na ayuno y status di remedi, no solamente auto-raporta.
Un 14% adicional tabatin glicemia den ayuno debilita—un señal di advertencia cu hopi biaha ta ser describi como “prediabetes,” caminda sucu den sanger ta eleva pero no den e rango di diabetes ainda.
6.7% di adultonan a informa cu nan ta tumando remedi pa diabetes actualmente, resaltando e demanda pa tratamento continuo y siguimento den cuido primario.
E factornan di riesgo cu ta pusha glucosa den sanger mas halto ta sumamente comun. Casi 80% di adultonan tin un peso insaludabel (33% sobrepeso, 46% obeso). Calidad di alimentacion ta malo—88% no ta cumpli cu e cinco porcionnan diario recomenda di fruta y/of berdura.
E cifranan aki ta pone un parti substancial di e poblacion adulto riba, of cerca di, e caminda pa diabetes y su complicacionnan. E rapport di STEPS ta subraya cu malesanan no-transmisible (NCD)—incluyendo diabetes, malesa di curason y cancer—ta e peso di salud dominante na Aruba, y cu prevencion rapido y mehoracion di cuido ta urgente.
Diabetes no ta solamente un problema di sucu den sanger—e ta acelera malesa di curason, fayo di riñon, perdida di bista y daño na nervio, y e ta causa gastonan di salud pa famianan y e sistema di salud mescos. Ora cu 10.2% di adultonan ta den e rango di diabetes caba y otro 14% ta den e categoria di “prediabetes” di riesgo halto, e isla ta enfrenta un reto dobel: preveni progreso pa esnan na riesgo y optimalisa maneho pa esnan diagnostica caba.
E peso y e cifranan di dieet ta particularmente importante. Cu 46% di obesidad y 33% di sobrepeso, riesgo di estilo di bida ta penetrante. Mehora acceso na cuminda saludabel y crea ambientenan cu ta haci bida activo mas facil no ta djis “dushi pa tin”—nan ta e weso di lomba di prevencion di diabetis.
E datonan di STEPS ta mustra riba puntonan di prioridadnan practico y local cu por mehora e aspecto di prevencion di diabetes.
Busca e casonan cu falta: Screening ta capta diabetes trempan, ora cambionan di estilo di bida y remedinan di prome liña tin e impacto di mas grandi. Adultonan 30+—specialmente esnan cu un historia familiar di presion halto, colesterol halto, of sobrepeso/obesidad—mester pidi nan dokter di cas pa un test di glucosa den sanger of HbA1c na ayuno. E encuesta STEPS a usa criterionan di ayuno y status di remedi pa defini aumento di glucosa den sanger; reflehando e enfoke ey den cuido primario ta haci resultadonan comparabel cu tempo.
Aumenta prevencion pa hende cu glicemia den ayuno debilita: Cu 14% den e rango di prediabetes, programanan structura (training di alimentacion, ehercicionan di actividad fisico, maneho di peso) por prevene miles di desaroya diabetes durante e proximo decada.
Haci escogencianan saludabel mas facil: E resultado cu 88% di adultonan no ta yega e cinco procion pa dia di fruta/berdura ta pidi pa solucionnan na nivel general di isla: programanan di fruta na luga di trabao, normanan di cantina di scol, y strategianan di prijs of ponemento den supermercadonan cu ta pone producto fresco na alcance facil di cada presupuesto di cas.
Trata loke por ser trata: E encuesta ta subraya e diferencianan di tratamento entre NCD; mas cu un tercera parti di hende cu un NCD a informa di no a tuma nan remedi prescribi. Pa diabetes specificamente, 6.7% tabata riba remedi na momento di e encuesta—pero uso consistente, control regular di HbA1c, y atencion na presion di sanger y colesterol ta e trio cu ta preveni atake di curason, atake cerebral y fayo di riñon.
Actua riba salud mental tambe: Diabetes y salud mental ta intercambia den tur dos direccion. STEPS a haya nivelnan notabel di sintomanan di ansiedad/depresion den adultonan—mas halto den hende muhe—cu por mina cuido propio. Integracion di screening cortico di salud mental y sosten den bishitanan di diabetes ta un paso di rindimento halto.
E prevalencia di glucosa halto den sanger ta subi cu edad na Aruba—yegando 24% bao di esnan di 60–69—pero esaki no ta nifica cu hobennan adulto no mester worry pa cuida. Prevencion mester cuminsa desde edad hoben caba. Ta importante pa inclui movemento den rutinanan diario, haci awa e bebida predetermina, y proteha soño. Pa esnan cu ya ta bibando cu diabetes, cuido mester ta continuo, cu monitoreo regular, control di pia y wowo, y intensificacion di tratamento na tempo ora e metanan no ta ser cumpli.
Kico bo por haci riba Dia Mundial di Diabetes?
Conoce bo numbernan. Ta hopi bon pa bo puntra dokter di cas of clinica pa bo glucosa di ayuno (of HbA1c), presion di sanger, colesterol, peso y circumferencia di cintura. Pone un meta realistico pa mehora bo numbernan pa bo siguiente bishita.
Yena mitar di bo tayo cu berdura. Si 88% di poblacion no ta alcansa pa cumpli cu e nan cinco porcion di fruta/berdura pa dia, bo por cuminsa simpel: agrega un porcion, un pida fruta of un porcion di berdura di e size di bo mokete, na bo cuminda merdia y anochi e siman aki, y sigui construi y mehora bo porcion for di eynan.
Move mas, sinta menos. Scoge un actividad cu bo ta bay haci realmente—cana riba Eagle Beach, baila, traha den hardin—y purba haci esaki pa 150 minuut pa siman. Kibr’e den pida di 10-15 minuut si esey ta necesario pa bo. Actividad fisico tabata un enfoke principal den e evaluacion di STEPS pa bon motibo.
Tuma remedi manera prescribi. Si costo, efectonan secundario of orarionan ta stroba bo, bisa bo dunador di cuido pa asina por yega na un alternativa. Consistencia ta esencial.
Apoya un otro hende. Maneho di diabetes ta mas facil cu un partner—cana hunto, cushina hunto, y tene citanan di dokter hunto, por yuda den tur aspecto. Bo no mester ta bo so.
Diabetes no ta inevitabel. E datonan di STEPS Aruba 2023 ta mustra unda e isla ta para awe; kico ta pasa despues ta depende di con famia, lugarnan di trabao, scol y esnan cu ta traha politica ta responde. Riba Dia Mundial di Diabetes, comunidad por compromete na accion basa riba evidencia: screening trempan, trato consistente, come miho, move diariamente, y diseña ambientenan pa haci e escogencia saludabel y escogencia facil. Si haci esaki, Aruba por pasa e curva di diabetes y proteha e salud y bienestar di tur su habitantenan.



