Segun director interino di Bureau Rampenbestrijding Aruba (BRA), Rino Hermans, apesar cu e pandemia di Covid-19 a sorpresa hopi pais, Aruba si tabata prepara pa confronta un situacion asina.

Logicamente no tur cos ta poni riba papel, y tin medida y decision cu mester a wordo ahusta of cambia ora cu e realidad ta mustra otro cos. Pero esey ta parti di nan tarea di por scucha tur reaccion, aunke algun di nan por ta di indole politico tambe.

Pandemia

Apesar cu generalmente e atencion ta poni riba un tipo di calamidad causa pa un horcan, e parti di e pandemia cu ta mustra uno exclusivamente riba tereno di salubridad publico, no a wordo neglisha dor di BRA. Hermans a laga sa cu e departamento aki tabatin cierto capacitacion riba tereno di epidemia.

Na aña 2003 nos tabatin presencia di SARS. “No lubida esaki (COVID-19) ta SARS COV 2,” el a bisa. Tambe pa 2009 mundo a conoce e virus di H1N1 of Swine Flu. Na 2014 nos tabatin Ebola cu a bira un epidemia mundial. A base di esey, BRA tabatin su plan y nan a premira cu Corona-SARS 2 lo bin como epidemia.

Dia 17 di januari ora cu a wordo pidi pa monitor e virus aki como un menasa pa mundo, Rampen Bureau a saca tur su plan di epidemia. “Aruba a prepara pa epidemia. Nos ta test prome cu 16 di maart,” el a bisa. El a trece dilanti e episodio di tres ciudadano Chines cu tabata biniendo for di China di e region di Wuhan, abordo di un vuelo di KLM. Hermans a bisa cu e prome situacion aki nan a manehe cu un facilidad, pasobra nan tabatin nan plan di epidemia. Ta asina cu mirando cu nan tabatin e base di e plan aki, nan a cambi’e of adapt’e pa pandemia.

Critica

E ta reconoce cu no ta facil e trabao cu nan ta bin realisando, ya cu no tur hende ta di acuerdo cu cierto decision. Pero nan mester sa con pa canalisa e criticanan aki pa comunidad henter por bay den un direccion so. E ta masha satisfecho y gradici pa e comportacion di nos pueblo. Pero tambe di e miembronan di Crisis Team cu ta hendenan cu conocemento y experiencia cu durante e ultimo 9 lunanan ‘nos no a laga e pais aki kibra.’ Te hasta e ta haya cu Aruba a bira un ehempel pa mundo, mirando loke nos a yega di pasa y sali for di dje, y tambe cuminsa reactiva nos economia bek. Mientras cu tin paisnan grandi cu recientemente a bin cu e medida di lock down.

E ta consciente cu tin decision dificil cu mester wordo tuma pa bienestar di comunidad, ya cu nan tin su impacto. Entre otro esun di bin cu un orario pa e negoshinan mester cera mas tempran, ya cu tin menos entrada, pio den e situacion cu nos ta pasando aden.

Si nan por a haci’e e trabao aki miho, e no ta kere. Nan ta analisa e data constantemente, y nan por mira cu e data cu nan tabatin na maart pa deal cune, y e data cu nan tabatin na augustus pa deal cune, ta totalmente diferente. Sinembargo den evaluacion cu nan ta haci, sigur tin cosnan cu nan ta ripara cu por a bay mucho mas lihe. Of nan mester a warda un tiki mas.

“Nos no mester laga emocion hunga un rol,” el a bisa. Como director interino di BRA e ta orguyoso di e resultado di e plan strategico. Pero tambe e ta orguyoso di e mentalidad di Aruba su pueblo, y tambe di nos gobernantenan cu a duna espacio pa nos profesionalnan por a funciona.

Calamidad

Unabes cu gobierno a cualifica y decreta e pandemia di Covid-19 como un calamidad, Bureau Rampenbestrijding Aruba (BRA) a haya un gran protagonismo riba e maneho y tuma di decision den seno di Crisis Team encabesa pa Prome Minister, Evelyn Wever-Croes.

Ora cu ta wordo papia di Rampen Bureau locual ta bin den nos mente ta e temporada di horcan. Pero si nos ta compara e consecuencianan di e pandemia aki compara cu e efectonan di un horcan categoria 5, Hermans ta haya cu e daño infrastructural causa pa e horcan ta esun principal.

Solamente ta keda infrastructura pa drecha y e no a ocasiona otro sorto di daño. E horcan tin un duracion hopi cortico, ya cu despues di 12 ora, e horcan ta bay. Despues di 10 dia -segun nan plan di calamidad- nan tin cu cuminsa start up e pais den normalidad bek. Pero e turistanan no por bin Aruba pa e proximo 3 te cu 6 aña, tanten cu nos no por duna nan e infrastructura cu ta exigi.

Mientras cu e pandemia bo no ta haya un daño riba infrastructura. Pero si e tin un factor caminda full e Crisis Team di tur tres nivel por bira victima di e mesun virus. Den caso di un horcan e sa cu esunnan sinta na mesa pa tuma decision pa start up e pais, no ta victima mas. Pero cu un pandemia e mesun team cu e ta sinta pa deal cune, incluyendo su mesun persona, mañan por ta victima di e mesun crisis cu nan ta maneha.

E ta un presion psicologico, ya cu bo tin un presion di e mesun famianan, ya cu cada miembro di e Crisis Team cu regularmente ta wordo critica, tambe tin famia cu ya sea nan casa a perde trabao. Tambe nan tin nan mesun debe personal, y tambe nan mester entrega parti di nan entrada. Ademas tin varios miembro di e Crisis Team cu a resulta contagia di e virus, ora cu nan a ricibi bishita di nan nietonan. E tin su consecuencia -segun Hermans- ya cu bo ta perde un conocemento den bo team.

Pero apesar di e situacion aki, nan mester sinta pa atende e crisis aki di forma profesional pa tuma e miho decision di pais pa bienestar di tur. P’esey e ta sinti aprecio y orguyo pa cada miembro di e Crisis Team.

Pero otro factor di e pandemia ta, cu un pandemia ta duna espacio pa un pais start up su economia mas largo. Vooral di Aruba cu ta un economia turistico, caminda e ta durando 9 luna pa start up nos economia gradualmente. Pues 9 luna restringi cu yen di medida, menos entrada, pero si cu speransa cu aki 3 pa 4 luna e ta yega su fin. Mientras cu infrastructura di turismo t’ey pa ricibi nos bishitantenan.

“Den nos mundo di maneha desastre, mi ta bisa cu cada crisis tin su autenticidad propio,” Segun Hermans.

Den cualkier crisis cu Rampen Bureau mester deal cune, nan prioridad ta esun di scapa bida di hende. P’esey Hermans a bisa cu loke si ta haci’e dolor pe, ta e 46 victimanan di Covid. E ta kere cu e ta un cifra hopi halto ainda, ya cu un victima ta hopi caba. “Esey si no por bisa kico nos no a haci pa baha esey,” el a bisa.

Vacuna

Hermans ta wak finalmente un luz cla na final di e tunnel ‘garantisa.’ E ta haya cu na momento cu Organisacion Mundial di Salud (WHO) ta declara cu Covid no ta un pandemia mas mundial, Hermans ta premira cu den 3 pa 4 siman Aruba ta yega bek na su standard cu e tabatin prome di e pandemia.

El a bisa cu nan tin e plan caba con nos lo sali afo keto bay manteniendo e siguridad riba e parti medico. “Pero si e atencion ta central pa saca Aruba, asina cu WHO bisa cu te aki,” el a laga sa.

E declaracion aki ta wordo haci ora cu tin un averahe di 30 pa 40 porciento di e poblacion mundial vacuna. E ta kere cu Aruba pa 3 of 4 siman ta bek riba su pia. Pero ta keda awor pa e pandemia laga un enseñansa di bida pa henter comunidad di Aruba. “E ta un les pa nos biba mas uni y pa nos stop di critica otro.

Pasobra un virus cu niun ta wak a habri nos for di otro.”

 

Logicamente ta keda cierto herida. Pero pa tur esnan cu ta pasando momentonan dificil, e kier bisa nan cu interes di e Crisis Team y di Gobierno ta pa hiba Aruba mas pronto cu ta posibel na e gloria bek di Aruba, prome cu 12 di maart 2020.