Bon Dia Aruba recien a tene un combersacion cu Sra. Natasha Silva (Chief Conservation Officer) y Sra. Edeline Berg (Communication and Marketing Manager) di Aruba Conservation Foundation. E combersacion aki a surgi principalmente for di un preocupacion cu e poblacion di Lora ta cayendo, apenas 1 ana y mey despues cu a reintroduci 25 Lora den nos naturalesa. Manera a menciona den nos edicion di diaranson, accion humano ta presenta e menasa mas grandi pa nos Loranan, pero ACF ta enfatisa cu mentalidad tocante nos naturalesa tambe ta hunga un rol, no solamente pa nos Loranan, pero pa tur especie di bestia y mata riba nos isla.
A menciona den nos ultimo reportahe cu un di e menasanan cu Loranan ta enfrenta ta e contacto cu sernan humano. Silva ta splica cu aunke hopi hende tin bon intencion, e tipo di contacto aki ta trece mas daño cu beneficio. Manera e CCO ta bisa, hende semper ta bira emociona pa mira e Lora y otro tipo di bestianan menos mira den naturalesa, cual riba su mes no ta algo necesariamente malo, pero a enfatisa cu mester semper mantene e respet y amor pa naturalesa. Pa locual ta e Loranan, a splica cu e miho cos cu bo por haci pa nan ta pa laga nan na paz.
Sinembargo, hende en general no ta consciente cu mester tuma mas cautela, y ta pa e motibo aki nos ta mira varios caso unda parhanan ta ser captura pa tene den haula of pa ser bendi na hende. E realidad tristo ta, manera Silva ta nota, Aruba a perde balor di su naturalesa. Esaki tabata evidente di tempo cu e Loranan a bay extincto riba nos isla na aña 1947. Silva ta splica cu tin tiki hende bibo ainda cu por a corda di un tempo unda Loranan tabata bula den abundancia riba nos isla. Awendia, Aruba conoce e Loranan mas como bestianan captura, pero e mentalidad aki mester cambia. Sinembargo, ta parce cu esaki ta un reto dificil, Silva a nota. Segun e, hopi hende “no ta corda con e tabata, pues bo no ta asoci’e [e Lora] mas cu con e tabata ta.”
E mentalidad aki tin un efecto grandi riba nos biodiversidad. Si e biodiversidad di Aruba sigui cay atras, nos ta risca un implosion total di nos naturalesa. E hecho aki ta uno serio, pero cu notablemente no ta di gran interes pa mayoria hende. Es mas, hende sa separa nan mes for di naturalesa, algo cu Silva a bisa ta un suposicion incorecto y dañino. E ta splica cu naturalesa ta un sistema interconecta y ta envolvi tur especie di mata y bestia, incluyendo sernan humano. E problema cu tin actual—no solamente na Aruba sino mundialmente—ta cu hende ta kere cu nan no ta parti di e sistema integral aki, frecuentemente poniendo nan mes riba naturalesa.
Hopi biaha tin e pensamento cu naturalesa t’ey pa sirbi nos y cu e ta infinito, pero e realidad ta cu e relacion ta uno di tuma y duna—naturalesa ta duna di su banda, pero nos como sernan humano mester duna back na naturalesa. Ademas, e ta un suposicion incorecto cu naturalesa ta infinito, y esaki ta algo cu nos ta mirando caba cu e efectonan di cambio di clima. Silva ta splica cu na cierto momento, ora bo surpasa e limite di daño na naturalesa, e poblacion di mata y bestia no lo por renoba su mes. Aki ta trata e ora di un implosion ecologico, loke ta un proceso cu ta pasa rapidamente.
Tambe ta existi e falta di conocemento of falta di accion concreto di parti sernan humano. Hende sa expresa cu mester accion pero sea no tin conocemento di kico ta causando of empeorando e problema, of no ta haci e esfuerso pa tuma accionnan concreto.
Data cientifico ta importante pa aborda e caida den naturalesa, pero Silva a enfatisa cu no semper bo tin cu warda pa data cientifico pa por haci algo, pasobra hopi biaha esaki ta tuma hopi tempo. Den situacionnan unda ta trata di un especie cu ta casi cayendo den extincion, accion inmediato ta di gran importancia. Silva a splica cu ora hende ripara riba nan mes cu algo no ta bayendo bon, esey caba ta suficiente evidencia pa haci algo. A sigui splica cu den e mundo di conservacion, e tipo di evidencianan aki ta hunga un rol importante den programanan di conservacion. Den e caso di e Lora, ta ciudadanonan ta esnan cu a ripara un cambio negativo den e poblacion existente riba nos isla y a bati alarma. Pues no ta tuma mucho pa contribui.
E desconexion entre sernan humano y naturalesa tambe ta manifesta den un otro tipo di daño, un cu kisas ta esun mas perhudicial: Comercio di bida salvahe, of “poaching”, manera ta conoci den Ingles. Nos a menciona den nos ultimo relato cu e practica di criamento di bestianan salvahe ta algo cu ta presente riba nos isla. ACF a comparti cu Bon Dia Aruba un caso di criamento—of “breeding”—di diferente especie di Prikichi.
Manera a splica, e islanan ABC (Aruba, Boneiro y Corsou) tin diferente especie di Prikichi. Nos Prikichi tin un cabes bruin, al contrario cu esun di Boneiro, cual tin un cabes geel. ACF a mira un caso di un criador cu a mescla e diferente especienan pa asina por haya e Prikichi mas bunita. Pero esaki tin su consecuencianan grave den e DNA di e parhanan. Hopi biaha no tin consideracion cu e liñanan di guia internacional pa criamento di bestia, pues sa mira casonan unda parhanan ruman ta ser cria hunto. Esaki por trece daño na e “makeup” genetico di e parha. Despues e criadornan sa libera esakinan den naturalesa, cual lo por sigui cria cu otro especie. Manera a splica, asina bo ta destrui e especie.
Den e caso na Aruba, ACF a nota un otro tipo di especie di Prikichi bulando den salvahe y a bati alarma na Veterinaire Dienst, cual ta e autoridad di CITES (Convention on International Trade in Endangered Species) encarga cu fauna di Aruba.
E tempo ey, Veterinaire Dienst a prohibi importacion di Prikichi. Aunke no a mira mas di e especie mescla den salvahe, ACF ta sospecha cu ainda criamento ta andando. Pero manera ta conoci, ACF no tin autoridad di aplicacion di ley.
E topico di aplicacion di ley ta keda un preocupacion no solamente pa e organisacionnan ambiental riba nos isla, sino pa ciudadanonan mes. ACF a bisa cu e falta di aplicacion adecua ta grandi na Aruba, y aunke nan ta haci nan best pa, entre otro, siña agentenan policial tocante e importancia di protege naturalesa por medio di charlanan, Silva a enfatisa cu ta keda un falta di conocemento den instancianan gubernamental y hasta gobierno mes.
Tambe a resalta cu aplicacion tambe por bin for di comunidad, loke Silva ta yama “soft enforcement.” Esaki ta sucede mayormente via conscientisacion y participacion den comunidad, y por medio di cambia e mentalidad di semper tuma for di naturalesa of cu naturalesa ta aki pa sirbi nos. Manera ACF semper ta subraya, nos tur ta responsable pa protege nos medio ambiente.
Di nan parti, e organisacion ta purba stimula hende door di crea orguyo cu nos ta e guardian di naturalesa. Silva ta bisa cu nos mester disfruta di nos bestia y naturalesa, pero mantene respet y distancia, y keda boga pa nan.
ACF tambe ta pone enfasis riba e hecho cu tur organismo cu ta biba den naturalesa tin su funcion importante, incluyendo e Lora. E lora por ehempel ta hunga un rol den partimento di simia, specialmente esnan cu ta bin den cascanan duro. Loranan tin e ‘beak’ fuerte suficiente pa kibra e cascanan aki y asina plama e simianan na diferente luga, stimulando biodiversidad riba nos isla. Un otro ehempel ta e Raton di Anochi (vleermuis), cu ta hunga un rol crucial den polinisacion di cadushi. Silva a splica cu sin e funcion di e Raton di Anochi, e paisahe di Aruba manera nos conoc’e lo disparce completamente.
P’esey ta importa pa nos como local protege nos naturalesa cu accionnan concreto y un mentalidad nobo. “E [naturalesa] ta separa di loke e ta nifica pa bo of kico e por duna bo,” Silva a bisa. Esaki no ta conta solamente pa Loranan pero tambe pa tur tipo di bestia. Tur tipo di especie mester tin nos respet y preocupacion. “E ta esencial,” Silva a enfatisa.