Aruba tin yen di plan pero te ainda no ta ehecuta nada y mientrastanto e gastonan publico ta sigui subi. Esey ta locual Profesor dr. Raymond Gradus no por compronde. Mientras cu Aruba ta preparando pa Bonnie, ainda no ta conoci kico ta e contesta cu Gobierno a duna na College Aruba Financieel Toezicht, CAft cu a duna Aruba un par di dia mas, pa reacciona riba e recomendacionnan pa baha e deficit di presupuesto 2022.

Y aunke Gradus no a duna di conoce kico ta bay ta e recomendacion na final, e tabata kier a enfatisa kico ta e trabou di e colegio, cu ta pa supervisa cu Aruba ta cumpli cu e normanan presupuestario acorda cu Hulanda y e ley College Financieel Toezicht.

Gasto di Personal

Den e protocol firma entre Hulanda y Aruba pa e norma presupuestario a stipula cu e gasto di personal di Gobierno lo baha a base nominal. Esey ta e cuadro den cua nos ta traha. Den e concepto di RAft ta papia cu entrante di 2027 lo tin un norma di 10 porciento. Pero locual ta conta awor cu e reduccion di gasto di personal ta conta. Y mi a bisa durante mi presentacion na April, cu e ta e cifra di 10 porciento ta sensitivo pa datonan estadistica cu ta cada tanto tempo ta bin na remarca. Por ehempel na Aruba tambe a bin un cambio grandi na nivel estadistica di e Producto interno Bruto. Pa tal motibo mes ta miho pa dirigi na reduccion di gasto di personal nominal. CAft a haci un test di evaluacion y a mustra cu Parlamento tambe lo mester kier bon regulacion. Pero no por keda warda e punto di salida di 10 porciento di Producto Interno Bruto, esta GDP.

Motibo ta cu den e proposicion di ley di consenso di Reino, RAft cu ta bay reemplasa e Ley Aruba Financieel Toezicht ta bisa cu ta apenas na 2027 Aruba lo mester tin su gasto di personal controla na 10 porciento di GDP y no por warda te e tempo ey. “Nos a haci un calculacion cu ta inclui y exclui e recorte salarial. Pero den ambos caso, Aruba no ta cumpli cu e norma. Tabata kier a mira pa e aña aki (red. Presupuesto 2022) haya 10 a 15 miyon florin na gasto di personal cu mester keda reduci. Cu overtime por fin ta keda controla y cu e periodieknan, ya no ta automatico.”

BVP

Tur e temanan aki por cierto tabata bon describi den e BVP, e Beleidsplan Personeelskosten Verlaging, segun dr. Gradus. “Nos mester bisa ta un hopi bon plan cu a bin dilanti na 2018 pero cu lamentablemente a keda na un plan y no a produci accion. Y awor ta realmente tempo pa tuma accion.”

Aruba a bisa den e BVP cu e periodieken, esta e aumento automatico cu tur ambtenaar ta ricibi, lo keda evalua y lo mira si e ta necesario. “Aruba a bisa di no kier mas cu tin hende sinta na cas y toch ta haya nan periodieken, pero cu ta bin cu un sistema cu ta cuadra cu tempo moderno (pago segun productividad). Pero tampoco a ehecuta e paso aki. Nos por keda studia algo te ora cu nos ta pisa un ons (red. dicho Hulandes ‘tot we een ons wegen,’ cu ta referi na falta di decision), pero esaki tambe tabata den e BVP di 2018, y mi lo bisa, ehecuta awor.”

 

Areglo VUT

Gobierno un biaha mas a dicidi pa bin cu e areglo di VUT, cu ta e ‘Vroegtijding Uitdiensttreding.’ Pero CAft ta rechasa cu e areglo di VUT ta un bon instrumento pa baha gasto. Segun dr. Gradus, pa cuminza, e areglo ta hopi caro, tanto pa e banda di entrada como gasto. “Y nos mester realisa cu tin embehecimento na Aruba. Ya caba tin indicacion cu falta hende riba e mercado laboral y e calculacion recien di Banco Central di Aruba a mustra cu desempleo ta bahando. Esey ta bon noticia, pero ta nifica si cu tin deficit riba e mercado laboral.” Como tal, duna VUT ta nifica cu hende ta sali di mercado laboral, hasta di sector publico. Aruba mester percura awor pa mantene hende riba nan funcion y no subsidia esaki pa medio di medionan publico.”

E ora ta lanta e pregunta ta con por baha gasto publico anto. Y riba esaki Profesor dr. Gradus a bolbe enfatisa e problema di pago di overtime, cu Aruba mes ta bisa di kier pa baha, particularmente pasobra e tabata menciona tambe den e BVP. “Pero locual nos ta mira ta un liña cu ta subi skerpi. Nos ta mira cu hendenan ta traha hopi overtime, y casi no tin tempo pa drumi. Ta realmente tempo pa pone un maximo. E mester sosode awor.”

AZV y recorte di 60 miyon

Te ainda Aruba no a logra e recorte di 60 miyon florin riba gasto di AZV. Pero a di tur e retonan cu e recorte aki ta trece cune, Profesor dr. Gradus no tin comprension cu e por crea problema. Pasobra keda sin corta gasto, lo nifica problema mas grandi despues, ta su opinion. E gastonan lo aumenta drastico pa motibo di embehecimento. Cifranan cu Organo Ehecutivo di AZV y SVB mes a produci ta ilustra un aumento di 200 miyon den e siguiente 15 añanan. Ademas Aruba ta luchando cu locual ta yama ‘welvaartsziektes,’ esta malesanan di consumo, manera diabetes. “Pues, si no logra haci recorte pa yega na e 200 miyon ey, e lo nifica cu e prima cu e ciudadano mester paga pa AZV lo mester subi. No tin otro manera pa cubri esaki.”

Pa Gradus, tin un tipo di cera wowo y horea pa locual mester sosode. Y ehempel ta e lista positivo cu a introduci na April 2021 pero cu a hala atras un luna despues. “Na Aruba por ehempel, ainda Botica ta duna paracetamol cu receta. Un paki paracetamol ta costa 3 a 4 florin, y riba dje ta bin un suma mas halto pa motibo di e regla di receta. E paracetamol mester sali di e pakete, pasobra no solamente ta scapa di paga pa e regla di receta, pero e prijs di e paki di paracetamol tambe lo baha.” Na Hulanda, un paki di 20 tablet di paracetamol ta costa 1 florin (50 cen di euro), y si saca e remedi aki for di e lista, e prijs lo baha na Aruba tambe, Gradus ta enfatisa. “Pero Aruba no kier tuma medida. Y esakinan tur ta bay a costo di e caha publico.” En todo caso, Gradus no ta bay den e discusion si esnan cu ta traha den e sector di cuido ta de acuerdo cu e recortenan of no, pero en todo caso, nan mester bin den dos forma cu ta e contribucion propio y e lista positivo. E contribucion propio por ehempel lo yuda mitiga e sobre consumo di servicio medico cu ta pisa riba fondonan publico. “Esakinan ta medidanan cu ta den casi tur pais a keda introduci y Aruba no mester keda draai riba dje. Cu kier bin cu un fondo pa personanan cu realmente no por paga ta un cos, pero ta ora pa drenta den accion,” e Presidente di CAft a bisa Bon Dia Aruba.

Den nos siguiente edicion lo tin mas di e combersacion cu Profesor dr. Raymond Gradus kende kier enfatisa cu te ainda, a pesar di tur palabracion, gastonan di Gobierno, unicamente ta sigui subi.