Diaranson 14 di februari Minister di Economia, Comunicacion y Desaroyo Sostenibel, Geoffrey Wever, hunto cu e comision pa combati economia informal a presenta na Parlamento di Aruba e programa nacional pa formalisa economia informal. Drs. Jason Lejuez elabora ariba diferente punto di e programa aki y kico e meta ta.

Manera ta conoci desde 2022 Profesor Doctor Friedrich Schneider hunto cu specialista local drs. Jason Lejuez a haci un investigacion ariba e alcance di economia informal na Aruba y di e investigacion aki a traha un rapport riba con pa reduci economia informal na Aruba.

Lejuez a splica cu den e rapport aki a pone algun medida potencial cu ta disponibel cu por wordo usa pa combati economia informal, a inventarisa tur e medidanan cu ta andando cu di un manera of otro tambe ta contribui na reduci economia informal na Aruba y a inventarisa tambe tur e otro recomendacionnan cu a wordo haci den pasado door di tur e diferente instancianan. Alabes nan a propone tambe accionnan concreto pa termino corto, medio y largo pa wordo implementa.

El a sigui splica cu e rapport a saca dos conclusion principal. E prome conclusion ta cu en realidad economia informal ta un problema social cu ta basta compleho cu no por wordo reduci simplemente cu un solucion. E ta rekeri un esfuerso di diferente angulo y desaroyo di diferente politica pa realmente aborda economia informal.

Lejuez a indica cu nan a propone e ora pa bin cu un strategia holistico pa henter gobierno coordina pa por logra esaki. E meta principal di esaki, el a señala, ta transforma economia informal den un economia formal.

“E idea no ta pa kita hende di nan actividadnan economico, pero trece nan den formalidad pa asina nan gosa di tur e beneficionan cu ta encera ta formal, no solamente pa nan pero tambe pa sociedad en general,” Lejuez a remarca.

E segundo conclusion ta cu tin dos medida a corto plaso cu lo por yuda desde principio. E prome medida ta cuminsa campañanan di informacion pa asina no solamente esnan cu ta participa den economia informal, esnan cu ta brinda e servicio y producto, pero tambe e personanan cu ta cumpra den economia informal, bira consciente cu na momento cu nan ta participa den economia informal, nan ta “cheating the system” y asina nan ta pone e peso riba menos schouder siendo cu nan tambe mester sigui e reglanan, contribui manera debe ser y sigui e leynan manera ta wordo stipula.

E di dos medida, Lejuez a sigui splica, ta cu mester tin un miho bista riba realmente kico ta economia informal y con e ta manifesta su mes na Aruba. Cu e prome rapport tabatin un calculacion di con grandi e ta, pero pa tin un idea con e ta mustra, el a indica cu mester investiga un poco mas pa asina e recursonan cu tin por ta mas efectivo.

Asina e instala e comision pa combati economia informal y loke e comision a haci, el a señala, ta realisa un analisis di e situacion. Nan a haci tambe un self assessment, un herment di Union Europeo cu diferente pais ta usa y Aruba a haci e diferente inspeccionnan cu ta encarga pa monitor si tur cos ta bay bon cu loke ta relaciona pagamento di belasting, tratamento di trahado, etc.

El a sigui splica cu despues di esey a haci un mapping di e diferente cuadronan strategico institucional y legal. Despues di esey a logra traha e documento strategico cual ta e programa nacional cu ta bay conta pa aña 2024 te cu aña 2027, y tin un plan di accion pa 2024.

Lejuez a subraya cu e idea ta pa anualmente tin un plan di accion pa asina cu tin mas dato, por sigui traha mas enfoca unda e recursonan ta bay duna mas probecho

El a indica cu e obhetivo primario di e programa nacional ta pa reduci e tamaño di economia informal na Aruba cu mas o menos 25% y yega na alrededor di 15% di GDP pa aña 2027.

Pa logra esaki e comision a identifica cuater obhetivo special cu nan kier logra a base di diferente actividad cu nan ta bay realisa.

E prome obhetivo special, Lejuez a splica, ta con por mehora con ta monitor e economia informal, sobretodo e inspeccionnan, con esaki por mehora, con pa traha hunto y con por detecta economia informal.

E di dos obhetivo special ta pa mehora e eficiencia di e sistema fiscal eficiencia, cual DIMP ya caba ta trahando riba dje, segun el a menciona. El a remarca cu esaki ta un punto cu nan ta purba pusha mas pa asina purba haci interaccion cu belasting dienst mas eficiente.

E di tres obhetivo special ta con por reduci tambe e peso administrativo y tambe e diferente pagonan cu mester wordo haci cu, el a resalta, tambe por ta un obstaculo pa companianan formalisa, pa relacion di trabao formalisa y con por reduci esaki pa por haci mas facil pa haci negoshi.

E di cuater obhetivo special, y uno hopi importante Lejuez a remarca, ta promove concientisacion. Esaki ta nifica haci e hendenan mas consciente riba kico ta economia informal, con e ta manifesta su mes y dicon nan no mester cumpra producto of servicio den dje.

Lejuez a indica cu e principionan cu nan a scoge cu ta bay guia e programa aki ta pa tin integridad, transparencia, comparti responsabilidad y ta bay traha basa riba evidencia.

El a indica cu e resultado cu nan ta spera ta un miho monitoreo y miho coordinacion, sobretodo den e aspecto di inspeccionnan pa pone forsa hunto pa asina aumenta e habilidad pa por detecta y monitor e economia informal.

El a agrega cu nan kier logra tambe conscientisacion publico y logra ta un sociedad cu ta cada bes menos tolerante na informalidad paso nan ta realisa cu en realidad mas informalidad tin, menos recurso tin pa bienes publico. El a resalta cu ademas economia informal ta dañino tambe pa economia, pa e igualdad di condicionnan y tambe pa loke ta trata derechonan laboral y di consumidor.