DOWERS
DOWERS

Aruba su gobierno di coalicion ta presentando nan plan di inmigracion como un paso di avance den direccion di “modernisacion” y “mayor eficiencia”. DIMAS a introduci un portal online, servicio di WhatsApp, permiso multianual, y un opcion nobo di “Arbeid in Loondienst FLEX” cu ta encera e opcion di permiti tenedor di permiso di larga duracion pa traha pa mas di un empleador despues di cinco aña. Dia 5 di augustus 2025 prensa local a reporta un aumento anticipa di e volumen di permiso (di estadia) relaciona cu trabao pa 2025 y “procedura temporalmente suavisa”. Pa hopi hende esaki ta zona manera progreso. Pero pa esnan cu a sigui e reglanan semper – pagando cada cobranza y deposito, renobando na tempo, y contribuyendo a traves di impuesto – esaki ta mustra mas manera move e palonan di gol pa beneficia esnan cu no a cumpli.

Esaki tin un holor di corupcion politico cune, mescos nos a mira den e dos ultimo gobiernonan. E cambio di politica ta parce di ta tapa pa esnan cu a probecha pa añanan largo di emplea hende ilegalmente, mientras tabata pone den desbentaha hende y negoshi cu tabata opera segun regla. Den ultimo decada un parti significante di trahador no documenta na Aruba a bin di e paisnan bisiña manera Venezuela y Colombia, impulsa pa crisis economico y presion migratorio. Pero e problema clave no ta nacionalidad – e ta e fayo pa consistentemente impone ley existente y aplica nan igualmente na empleador y trahador sin autorisacion pa traha. Y sin imposicion equitativo di ley, regularisacion selectivo tin e riesgo di bira otro instrumento pa faboritismo politico y buscamento di voto.

E realidad ta cu Aruba a tolera un mercado den scuridad pa varios aña. Tur hende sa cu tabatin trahador sin permiso y compania cu tabata emplea nan, ganando un bentaha riba nan competidornan cu si tabata cumpli cu ley. A pesar cu ley ta stipula cu compania cu ta emplea trahador no documenta mester paga multa di mas di Afl. 25.000, tabatin poco prueba di aplicacion publico y decisivo o di cobranza. Ministerio Publico no mester di autorizacion di ningun ministro pa nan publica loke ta produci na hende captura y expulsa, y multa imponi riba trahador y doño di trabao. Tin cierto dato cu ta depende di e otro ministerionan, manera cantidad di peticion y permiso duna.

“Modernisacion” sin nivela e cancha (playing field) ta bira en realidad un recompensa pa ilegalidad den pasado recien. E disparidad ta mas cu cla: trahador legal a carga henter e peso: cobro pa peticion, deposito, renobacion, impuesto, y contribucion na seguro social. DIMAS mes claramente ta delinea e requisito y procesonan cu e solicitantenan mester sigui. Compania cu ta empleando di forma ilegal a gosa di beneficio financiero sin paga e consecuencianan exigi pa ley. Sin imposicion fuerte di ley, ta keda recompensa e incumplimento.

E coalicion ta papia di eficiencia y compasion. Eficiencia ta bon ora ta premia cumplimento y ta trata tur hende di manera husto. Pero eficiencia sin responsabilisacion ta manda e mensahe cu cumpli cu ley ta pa hende sokete. Ora un permiso FLEX ta habri e porta pa mas di un dunador di trabao despues di cinco aña, y e proceduranan ta suavisa, e señal cu ta duna ta: “Loke a pasa den pasado no ta importa”.

Lo por tin e argumento cu esun cu ta pidi e permiso awor no ta e empresa cu a abusa, sino un compania cu record bastante bon, manera un hotel of restaurant conoci. Nan lo bisa cu nan no tin nada di haci cu loke e empleado nobo cu nan tin na vista tabata haci cerca otro compania den e añanan nos tras. Sinembargo, esaki ta laga un buraco den e meta pa transparencia. Si empleadonan kier pa procesa nan permiso, anto papia prome. Cerca ken bo a traha?

Un politica husto mester:

  • Aplica y impone ley prome – lansa un campaña fuerte contra empleador cu a usa trahador no autorisa, impone y cobra multa, y solamente despues considera regularisacion.
  • Proteha esnan cu a cumpli – duna prioridad y beneficio economico tangible na esnan cu por proba cu nan tin un historia consistente di cumplimento.
  • Regularisa cu condicion – Compania cu a beneficia di contratacion ilegal mester paga restitucion prome nan trahadornan por pasa pa status legal. Trahador cu a traha sin autorisacion tambe mester cumpli cu nan obligacion.
  • Sigura transparencia completo – publica dato cada kwartaal di cantidad di permiso, duracion di procesamento, accion di imposicion di ley, multa imponi y cobra.

Si Aruba ta serio tocante modernisacion, e prome stap mester ta pa honra esnan cu semper a sigui e reglanan: cobra loke ta debe, compensa esnan cu a cumpli, y despues expande e sistema. Si no, e mensahe ta bon cla: Bo ta mas sabi si bo sinta warda pa e proximo ‘suavisacion’ di e reglanan, cu cumpli cu nan na prome lugar.