Den e ultimo añanan, violencia ta mustrando su cara mas frecuente entre e poblacion di Aruba. Mas biaha nos ta mira storianan den medionan di comunicacion tocante hende cu ta bringa cu otro: un ta menasa otro, tin biaha hasta cu arma blanco; problemanan scondi entre pareha ta sali na cla na un manera violento. Tambe ta parce cu e rivalidad entre gangnan na e isla ta birando pio. Den luz di e esfuersonan di e organisacion ‘Stop The Violence’ pa combati violencia riba e isla, ta importante pa subraya atrobe con violencia ta plaga nos pais.

Mas cu un siman pasa, a sucede un incidente na unda tabatin pelea entre gruponan di futbol hubenil. Na dado momento, palabranan fo’i sla a acumula y cos a sali asina hopi fo’i man, cu un coach a saca e machete cu e tabatin den auto; tur esaki tumando luga dilanti e wowo di e hobennan y muchanan chikito cu tambe tabata riba veld. Tipo di incidentenan aki, specialmente riba veld, no ta caba ey. Siman pasa, dia 23 di maart, tambe tabatin un incidente similar den cual hungadonan di S.V. Atlantico Deportivo y S.V. Arsenal a haya nan mes den un pelea cu otro.

Pelea y violencia en general no ta algo straño, ya cu esaki a aumenta den e ultimo añanan, y ta sigui aumenta dia pa dia. Esaki ta algo cu ta birando hopi preocupante entre ciudadanonan.

Segun e estadisticanan di CBS Aruba, crimen di violencia, cual ta inclui abuso y agresion ta di 3 crimen mas predominante riba e isla; homicidio ta di 4. Durante e periodo di cuarentena na 2020, sorto di crimen aki a reduci bastante, igual como crimen en general. Pero pa 2021, crimen a aumenta atrobe significantemente: Tabatin 17 caso di homicidio na 2020; esaki a casi dobel na 2021 cu 33 caso. Na aña 2020, tabatin 25 caso di abuso of actonan di agresion; na 2021, esaki a aumenta pa 32 caso.

Aunke ta parce cu nos ta mira hopi caso caba di bringamento y violencia en general riba noticia, mester nota cu esey ta solamente e “tip of the iceberg”, pasobra hopi biaha, bringamento of problemanan no ta wordo registra of no ta entrega keho na polis.

Specialmente pa loke ta trata casonan cu ta encera abuso domestico, e probabilidad cu casonan no ta drenta na polis ta pasobra cu mayoria biaha, e victima di e abuso ta haya nan mes den un situacion di indoctrinacion of miedo. Pa e motibo aki, nan ta menos dispuesto pa entrega keho cerca polis. Pa loke ta encera e kehonan cu si ta drenta, slachtofferhulp ta wordo envolvi pa un protocol standard den cual e victima ta hiba e victima dokter, specialmente si nan tin herida of golpi. Despues ta avis’e pa no bay back cas, ya cu e chens ta grandi cu e lo sufri di abuso atrobe. Tambe ta conseha pa nan keda cerca un centro di hende muhe, por ehempel e Fundacion Contra Violencia Relacional, pero te aki e hurisdiccion di slachtofferhulp y polis ta yega: Victimanan tin derecho pa scoge pa nan mes, y pues no por forsa nan pa no debolbe cas.

Den pasado, cuerpo policial tabatin un limite di hurisdiccion ora ta trata di kehonan di abuso domestico of violencia en general. Den e articulo di ‘Eenvoudige mishandeling’, polis no tin hurisdiccion pa sigui trata un caso si e agresor no wordo “op heterdaad aangehouden”. Den otro palabra, si polis no gara e agresor den e acto, nan no lo por sigui cu e keho. Afortunadamente, e ley aki a wordo modifica.

Pero e limitacion den tratamento di casonan asina no ta caba eynan. Den casonan den unda si detencion ta cay, e sistema di castigo pa e agresor ta demasiado abou. Den mayoria caso, fiscal ta laga e agresor bay cu ‘voorwaarden aangebonden’, kiermen cu e agresor tin cu solamente mantene na cierto rekisitonan pa un cierto tempo. Casi nunca ta distribui castigonan completo pa agresornan. Den casonan unda polis ta keda ricibi keho tocante e mesun persona, ta desplega polis di bario pa asina papia cu e famia di e agresor. Castigonan mas pisa casi nunca ta cay.

Pa loke ta e data riba violencia na Aruba, ta standard cu e departamento di Korpschef ta encarga cu e tarea pa entrega data na CBS, pero nan colaboracion ta caba eynan. CBS tambe ta reconoce cu tin un buraco den e data cu ta colecta pa aña, y den esaki tin varios factor cu ta hunga un rol. Den nan investigacion, nan a nota cu Aruba no tin un standard nacional pa e coleccion di data y e analisis di esaki. Tampoco tin ningun definicion concreto di e informacion pa por analisa esaki efectivamente. Tambe e estudio ta menciona e falta di compromiso for di Ministerio di Husticia pa por promove coleccion y analisis di data, y pa encurasha cooperacion, y participacion di e stakeholdernan. Na di tres luga, CBS ta papia tocante stakeholders cu no ta dispuesto pa registra data, pa via cu nan tin miedo cu esaki lo refleha nan organisacion y/of e politicanan pa prevencion di criminalidad. Por ultimo, stakeholders tin problema cu administracion di data. Esaki ta encera e limitacion di e sistema operacional cu stakeholders ta usa, unda registracion di data ta inconsistente of tin opcionnan limita pa puntra informacion specifico. Tambe data registra ta wordo analisa a base di loke ta relevante pa e stakeholder, y menos pa desaroya estadistica di crimen. Te ainda, Aruba no tin un sistema adecua pa por registra data na un manera mas optimal. Pa esaki tambe, ta parce cu gobierno no tin atencion p’e.

En fin, loke ta mas importante pa por aborda e topico di violencia y preveni cu esaki ta sigui crece ta cu mester tuma nota di e oportunidadnan cu hobennan—specialmente esnan di clasenan abou—tin y con nan ta wordo guia pa esnan cu mester ta responsabel pa nan. Aki ta unda e organisacion ‘Stop the Violence’ ta drenta. Nan tin como iniciativa pa aborda e topico di violencia den un manera alternativa cu kisas por ofrece mas ayudo na mayornan pa por guia nan yiu miho y trece mas conocemento na pueblo tocante e causanan cu ta promove comportacion violento.

E parti di guia ta specialmente importante. Por nota cu hende cu no ta ricibi suficiente guia den nan hubentud, tin mas chens pa por desaroya comportacion agresivo of pa por biba un bida peligroso di crimen. Mester tin un evaluacion riba e oportunidadnan cu nos sociedad por ofrece na hobennan cu problema di comportacion of na cas. Por ehempel, si un hoben wordo kita for di EPB pa cualkier motibo, mayoria biaha no tin mas opcion p’e pa por sigui crece profesionalmente y a lo largo, personalmente. Esey ta causa cu un hoben por cuminsa anda cu hendenan robes den su buskeda pa placa. Nos sociedad mester tin mas conocemento tocante e dificultadnan aki cu tin hoben sa experiencia y specialmente mester introduci mas recursonan disponibel pa nos muchanan.

Potret di archivo (december 2021 – pelea na veld di RCA.)