E oceanonan di mundo- nan temperatura, quimica, coriente y bida den nan- ta move sistema cu ta haci Tera habitabel pa humanidad. Awacero, awa potabel, clima, tempo, costanan, gran parti di nos cuminda y incluso e oxigeno cu nos ta respira ta bin di oceanonan den ultimo instancia y tur ta ser regula pa nan. Historicamente oceanonan y laman tawata e canalnan vital pa transporte y comercio.

Utilisacion prudente di e recurso aki ta clave pa un futuro sostenibel. Sinembargo, e actualidad ta cu tin un deterioro continuo di nos awanan costero, debi na contaminacion y acidificacion, locual tin un efecto adverso riba e funcionamento di ecosistema y biodiversidad y tambe afectando negativamente pesca artesanal.

E areanan marino proteha mester ser administra di un manera debido cu suficiente recurso disponibel y regulacion pa reduci sobrepesca, contaminacion marino y acidificacion di oceanonan.

Pa tur e razonan aki Asamblea General di Naciones Uni a dicidi cu entrante 2009, Naciones Uni lo celebra 8 juni como Dia Mundial di Oceanonan, mediante Resolucion 63/111, di 5 december 2008.

Tema pa 2022: Revitalisacion-Accion Colectivo pa Oceanonan

Oceanon ta cubri mas di 70% di e superficie di nos planeta. Nan ta nos fuente di bida dunando sustento na humanidad y tur otro organismo riba Tera y ta produci 50% di e oxigeno y ta hogar pa mayor parti di e biodiversidad mundial y fuente principal di proteina pa mas di un biyon hende.

Ademas nan ta resulta di ta clave pa nos economianan, ya cu ta estima cu mas di 40 miyon hende lo ta emplea na 2030 den industrianan basa riba oceanonan.

Sinembargo, a pesar di tur nan benificionan, e oceanonan mester mas cu nunca di nos apoyo.

Nos mester traha hunto pa crea un equilibrio nobo den cual nos no ta caba cu loke nan ta ofrece, pero restaura nan vitalidad y percura cu nan haña un bida nobo.

“Revitalisacion: accion colectivo pa e oceanonan” ta e tema pa Dia Mundial di Oceanonan 2022, un aña marca pa e inicio di Decada di Naciones Uni di Ciencia Oceanico pa Desaroyo Sostenibel y e celebracion di e Conferencia di Naciones Uni riba Oceanonan, dos aña despues di a ser cancela pa motibo di e pandemia, cual conferencia lo ser teni di 27 juni te cu 2 di juli 2022, co-patronisa pa e Gobiernonan di Kenia y Portugal y ta aspira pa yega na solucionan inovador basa riba ciencia pa cuminsa un capitula nobo den e accion global pa nos oceanonan.

Mensahe di Antonio Guterres, Secretario-General di Naciones Uni

Luna pasa, Organisacion Mundial Meteorologico a revela cu cuater indicador climatico a kibra record na 2021: subida di nivel di laman, temperatura di laman, acidificacion di oceanonan y concentracion di gasnan invernadro den atmosfera. Ta claro y bisto cu e tripel crisis di cambio climatico, perdida di biodiversidad y contamicacion ta menaza salud di nos oceanonan, di cual nos ta depende den ultimo instancia.

Oceanonan ta produci mas di 50% di oxigeno y ta principal fuente di alimento pa mas di un biyon hende y industrianan oceanico ta emplea un 40 miyon persona. Sinembargo actividad humano ta minando recurso y biodiversidad di oceanonan. Mas di un tercer parti di populacion di pisca rond mundo ta ser explota den un forma biologicamente insostenibel. Un parti grandi di nos coralnan a ser destrui y polucion di plastic a yega na area y isla mas remoto di Tera y e fosanan mas profundo di oceanonan. Zonanan costero morto pa motibo di contaminacion for di tera ta extendiendo rapidamente.

Ora a yega pa tuma consenshi di e hecho, cu si nos kier alcansa e Obhetivonan di Desaroyo Sostenibel (SDGs) y e metanan di e Acuerdo di Paris pa cambio climatico, ta urgente cu nos mas pronto posibel cuminza accion colectivo pa revitalisa e oceanonan. Ta implica cu mester haña un equilibrio nobo den nos relacion cu e medio marino.

Ta nifica traha hunto, no contra naturaleza, crea alianza inclusivo y diverso entre regionan, sector y comunidadnan pa colabora di forma creativo den e busqueda pa solucionan oceanico.

E impulso ta creciendo. Luna di november 2021 e conferencia di cambio climatico na Glasgow, a reconoce e papel di ecosistema marino den e intento pa logra alcansa e obhetivonan climatico mundial. Na maart 2022 paisnan a acorda pa colabora pa crea un tratado nobo pa elimina polucion causa pa plastic, un menaza directo pa bida marino. Na final di e luna aki, e Conferencia di Naciones Uni riba Oceanonan, teni na Lisboa, lo concentra riba ampliacion di medida basa riba ciencia y inovacion pa logra e Obhetivo pa Desaroyo Sostenibel 14, Bida den Laman.

Y lo continua debate riba un acuerdo nobo pa conservacion y uso sostenibel di e biodiversidad biologico marino den zonanan situa pafor di hurisdiccion nacional di paisnan. Garantiza oceanonan sano y productivo ta nos responsabilidad colectivo, cu nos por logra solamente trahando den union estrecho. Riba e Dia Mundial di Oceanonan mi ta urgi pa tur persona y instancia interesa y concerni den e salud oceanico uni pa revitalisa nos laman y oceanonan.

Situacion na Aruba

Aruba su laman falta di ley pa regula contaminacion y proteccion di biodiversida y recurso den un forma adecuado.

Esaki pasobra falta pa ratifica y implementa tratado y causa pa leynan actual deficiente:

No tin Landsverordening Milieubeheer

No tin un Landsverordening Maritiem Beheer pa fiha, regla, proteha y monitorea nos zona exclusivo economico riba laman y rikeza mineral den fondo den e area aki.

27 mei 1999 Reino Holandes a ratifica y implementa e Exclusive Economic Zone di Reino Holandes mediante e Rijkswet instelling exclusieve economische zone en cumplimento di exigencia di United Nations Convention on the Law of the Sea pa tal.Tur otro isla den Caribe Holandes, incluyendo St.Maarten y Curacao a institui nan zona exclusivo economico y tin un Ley di Maneho Maritimo. Aruba no tin nada regla.

Convenio pa Diversidad Biologico falta protocol pa implementa

Basel Convention on the Control of Transboundary Movements of Hazardous Wastes and their Disposal NO ta implementa

Convention for the Protection of the Marine Environment of the Wider Caribbean (Cartagena Convention) ainda falta pa implementa e importante LBS Protocol, Land-based Sources Protocol, cual ta regula polucion likido y solido cu ta yega laman di actividad riba tera.

Parke Marino Aruba no ta cubri e costa completo y e awanan teritorial. Tiramento di pisca cu speargun den forma controla, ta constitui desvia den forma di uitzondering di articulo 9 di e Ordenanza Nacional pa Proteccion di Naturaleza. E ordenanza nacional aki ta implementa Tratado pa proteccion y desaroyo di e medio ambiente marino di e area regional di Caribe (Tratado di Cartagena) y su Protocol concerniendo Areanan Proteha Especial y Bida Salvaje (SPAW protocol). Mediante revocacion di e prohibicion di tiramento di dicho ordenanza nacional y introduciendo controlled spearfishing a switch off e SPAW protocol y ta mustra menosprecio di tratado internacional y compromiso haci na nivel di Reino Holandes cu e otro cinco isla di Caribe Holandes y Holanda mes.