Kizas mester dal un paso atras den autonomia pa bolbe fuerte back. Pasobra sin e sosten di likides di Hulanda cu tabata mara na condicionnan Aruba lo tabata menos autonomo awor aki y sin acceso na fondo. Asina Prome Minister Evelyn Wever Croes a bisa ayera den su conferencia di prensa, durante cual el a enfoca riba e consensus rijkswet COHO y RAft cu ta canando e ultimo procesonan prome cu bira realidad.

Segun mr. Wever Croes, Aruba realmente no mester di e rijkswet COHO ni e rijkswet College Aruba financieel toezicht, RAft pasobra ta cumpliendo cu tur locual a palabra cu Hulanda ora cu a ricibi e sosten di likides.

COVID-19 a trece un cambio drastico den e forma con Aruba tabata presta e fondonan cu e mester. Na momento cu Fondo Monetario Internacional, IMF a declara na 2020 cu Aruba ta un di e paisnan mas afecta pa e pandemia, mercadonan internacional a cera porta pa por haci prestamo y pa prome biaha Aruba mester a acerca Hulanda pa sosten di likides. For di momento cu Aruba a pidi sosten na Hulanda a bin condicion y cada luna tabatin condicion nobo. Na Juli, Hulanda a dicidi cu en bes di e condicionnan individual lo bin dos ley di consenso di Reino cu tin tur e condicionnan den dje.

Awor despues di negociacion na nivel di Gobierno, awor e leynan ta bay Parlamento. CAft lo sigui cu su trabou basa riba ley di consenso di Reino cu ta mas dificil pa sali di dje compara cu un ley nacional.

RAft

Pero den e RAft ta inclui tres norma cu Aruba mester cumpli cune. E prome ta e Norma di Presupuesto, cu ta referi na e surplus cu mester tin tur aña. Hulanda a impone cu mester acepta un surplus di un porciento tur aña. “E ta realisabel, no awor aki, pero sigur den dos aña nos mester por realisa un surplus di un porciento of mas. E surplus aki mester yuda baha nos debe. E ta representa 50 miyon florin.” Pero e debe na Hulanda so ta casi mil miyon florin. “Cu un porciento so no ta bay caba di paga debe, pues e surplus mester aumenta.”

E di dos norma ta e norma di gasto di personal, cu mester yega na un maximo di 10 porciento di Producto Bruto Interno (GDP). Awor aki Aruba ta rond di 11 porciento pero na 2027 mester yega e 10 porciento. “Nos no ta kere cu e ta asina dificil pa yega na 10. Aunke cu e 11 porciento awor ta basa riba recorte di salario y den nos proyeccionnan nos ta tene cuenta cu ta bay duna e recorte back pa despues baha e gasto total na 10 porciento di e GDP. E no ta bay rekeri retiro masal di Gobierno, sino mas bien eficiencia.”

E di tres norma ta e asina yama ‘schuldenlastennorm,’ cu ta nifica cu Aruba mester baha su debe na 2040 na 50 porciento di GDP. “Nos ta kere cu esaki ta realisabel, pero mester tuma paso importante pa por yega na dje.”

E tres normanan ta den e RAft, cu tambe ta bay permiti Gobierno pa inverti. Algo cu no tabata e caso basa riba e condicionnan pa e sosten di likides. “Cu e RAft nos lo por inverti atrobe sin cu mester bay den e construccionnan PPP (Public Private Partnership) cu a causa Aruba tanto daño.”

Segun Prome Minister, e RAft tin parti bon y dificil, y esun mas dificil ta e surplus di un porciento pa 2023, sigur si mira e deficit na 2022. E ley ta inclui posibilidad pa desvia.

COHO

E ley di consenso di Reino COHO ta referi na e autoridad di e organo COHO pa supervisa si Aruba ta cumpli cu e landspakket manera palabra cu Hulanda. “E landspakket ta un palabracion cu a cera na November 2020. Cumplimento cu e landspakket awor aki no ta den discusion. E COHO ta ley cu ta rigi si Aruba no cumpli of Hulanda no cumpli y ki ta e consecuencia. E balans di poder den COHO ta hopi na banda di Hulanda, y esey ta locual mayoria persona tin problema cune. Ami tambe.”

Di otro banda, Aruba ta trahando cu e landspakketnan desde November 2020 y no a haya problema manera ta menciona den e ley di COHO, cu ta mustra cu por traha cu landspakket sin e ley di consenso di Reino. Prome Minister a menciona e ocho areanan cu segun e palabracion den e landspakket mester di reforma, cu ta Maneho Financiero, Gasto y Efectividad di Sector Publico, Reforma Belasting, Sector Financiero, Reforma Economico, Cuido, Enseñansa y Fortificacion di Estado di Derecho. Aruba ta den cumplimento cu tur locual ta palabra den e landspakket y COHO su tarea ta pa hala atencion si Aruba no ta cumpli. Of si Hulanda a palabra di yuda pero no a haci tal, COHO lo por hala atencion di Hulanda tambe. Sinembargo Evelyn Wever Croes ta mustra cu e reportahe di ehecucion di e landspakket ta ilustra cu Aruba ta cumpliendo. “Berdad e ta pone presion riba nos, pero no mester a enfoca e proceduranan den COHO. Como tal mi no ta mira cu e ley ta bay duna nos dolor di cabes contal cu nos sigui ta disciplina den aplicacion di e palabracionnan.”

Mas ainda, e ocho areanan ta terenonan cu Aruba mester di mehoracion y ta na interes di e pais pa nan mehora, ya cu ta na bienestar general.

Proceso

Na Mei tur Parlamento envolvi cu e COHO lo reuni na St. Maarten. Senado Hulandes a pidi pa Aruba manda expertonan pa contesta pregunta. Parlamento di Aruba tin te 13 di Mei pa entrega pregunta. “E ora nos por destila ki direccion Parlamento kier bay cu e leynan. Gobierno lo haya e preguntanan pa contesta y si mester, nos lo bin hunto na nivel di Gobiernonan pa bolbe negocia.” Segun Prome Minister, si Parlamento no por haya su mes cu cierto ponencia den e dos conceptonan di ley, entre otro pa por sali di e RAft, ta nifica cu na nivel di Gobierno lo mester negocia, pa trece esakinan den un nota di cambio. “Nos no ta sinti cu ta leynan cu ta paralisa ehecucion di Gobernacion, pasobra nos ta ehecutando nan caba.”

Prome Minister Wever Croes a bisa cu berdad Hulanda a bay hopi leu den su condicionnan pa e dos leynan aki, pero di otro banda, sin e ayudo Hulandes, Aruba lo no a haya sosten ningun otro caminda.

Autonomia

Aki no ta discuti si e dos leynan aki ta atacha autonomia di Aruba. Evelyn Wever Croes ta convenci cu nan ta atacha autonomia. Pero COVID-19 a atacha autonomia. “Un pais kibra no ta un pais autonomo. Pero tal bes nos mester dal algun paso atras pa bin despues cu paso mas grandi pa dilanti, pa nos tin un pais mas fuerte, un economia mas fuerte y e ora ey nos tin un autonomia mas fuerte.”