Gobierno di Aruba a move rapidamente e aña aki pa atende un mercado laboral preta. Prome cu suspension temporal di e test di mercado laboral (arbeidsmarkttoets), cu tabata rekeri dunadornan di trabao pa proba cu no tabatin un trahador local capacita disponible, prome cu contrata un persona di afo. Despues un “flexibilisacion” cu ta permiti indocumentadonan cu ya ta riba e isla aplica pa permiso di trabao sin cu mester sali di e pais.

E meta oficial ta cla: alivia un escasez laboral urgente y reduci economia informal door di trece trahadornan stranhero dentro di e sistema legal unda nan ta paga impuesto y ta ricibi proteccion laboral.

Riba papel, e ta un solucion cla pa un problema real. Den practica, e ta lanta pregunta fastioso cu gobierno ainda no a contesta. Mas importante, e ausencia di data basico y metanan midible pa mustra cu e trahadornan cu ta regularisando ta esunnan cu Aruba mester di berdad, na e nivel di salario y habilidad exigi, y cu proteccion pa Arubianonan buscando trabao awo y graduadonan cu kier bin back.

Dunadornan di trabao den sectornan di hospitalidad y retail ta bin reportando vacatura cu ta keda sin yena pa lunas. Overtime ta cronico, burnout cada bes mas comun, calidad di servicio ta sufri, y continuidad di servicio ta den peliger. Sector priva – di AHATA, ATIA, CUA te AF&BA – a expresa un mensahe consistente na gobierno: escasez di trahador awo ta structural, no ciclico. Den respuesta, actual minister di Labor a bisa cu e arbeidsmarkttoets tabata crea un “bottleneck” y cu canalisa tur procesamento di permiso di trabao directamente a traves di DIMAS lo “introduci eficiencia,” agilisa decision y trece cumplimento entre trahadornan indocumenta.

Minister di Husticia a pone un fecha limite, unda solamente esnan na e isla prome cu dia 1 di juli ultimo ta cualifica, y un tempo di cuatro luna pa registracion bao di un canal special.

Y mientras cu e urgencia ta comprendible, esaki no ta elimina e riesgonan di e maneho.

Pa di prome, gobierno no a presenta ningun evaluacion di necesidad publico of mapa di e gap den habilidad – ningun base empirico cu ta cuantifica ki sorto di vacatura ta mas dificil pa yena (pa sector, ocupacion y nivel di experienciaL; cua oferta di salario ta riba mesa, y ki barera ta preveni localnan di tuma e trabaonan aki (transporte, shift, cuido di mucha, vivienda, credencial of mismatch di salario). Sin esaki, “flexibilisacion” ta bira un instrumento bot. Por regularisa miles di trahador cu nan habilidadnan no ta match prioridadnan den escasez laboral, mientras ta cementa un dependencia riba labor stranhero den areanan unda training enfoca, miho schedule, of ahuste modesto di salario lo por a atrae trahadornan Arubiano.

Pa di dos, e eliminacion – maske temporal – di arbeidsmarkttoets ta elimina un checkpoint visible y cu por test pa prioridad local. Por argumenta cu e proceso antiguo tabata slow of aplica inconsistentemente; y tur dos por ta berdad. Pero esey ta un argumento pa repara y modernisa e herment, no pa descarta su funcion. E funcion ta importante. E ta e expresion institucional di un contract social basico: Aruba ta abierto pa habilidadnan necesario di afo, mientras ta pone Arubiano prome unda ta posible, y ta construi caminda pa localnan drenta e posicionnan cu e economia ta generando.

Pa di tres, e politica rond di e cambio ta mustra un gap den gobernacion. Parlamentarionan di varios partido a puntra pakico no a comunica e decision claramente na comunidad y na dunadornan di trabao prome cu el a bin na vigor.
A bin pregunta tocante si a consulta DPL, DAO y DWJZ adecuadamente; kico precisamente ta bay reemplasa e trabao di conecta y evalua cu anteriormente DPL tabata haci; y con DIMAS ta bay atende e aumento di volumen mirando su atrasonan existente.

Sostenedornan di e regularisacion en principio – manera ex-parlamentario, Otmar Oduber – a adverti cu gobierno no a bin cu control serio di frontera hunto cu e legalisacion, hasta mientras boto cu indocumentado ta sigui yega Aruba. El a propone cobra un suma na aplicantenan indocumentado pa financia drone, ekipo y personal pa KPA, Aduana y Warda Nos Costa.
Parlamentario Carlos Bermudez (AVP) ta preocupa tocante un “free for all”, cuestionando kico ta pasa cu funcionnan di Job Center si e test desaparece, y si actornan cu mal intencion ta bay haci fraude den un proceso pura.

E preocupacionnan aki no ta trivial. Nan ta bin hunto riba un idea central, cu velocidad sin evidencia ta riesgoso. Si e faya, e costo ta bay ta halto: Pa AZV si e cantidad di asegurado ta aumenta sin contribucion adecuado di dunador di trabao; pa mercado di vivienda mientras e demanda ta aumenta mas lihe cu e oferta; pa infrastructura y trafico; y pa trahadornan Arubano kende nan posicion di negociacion ta debilita si determinacion di salario ta bira de facto importa.

Esaki no ta nobo. Data di mercado laboral di añanan anterior ya a documenta un ‘mismatch’ cronico: desempleo relativamente halto por coexisti cu escasez grave den hospitalidad y comercio. E motibonan ta conoci: gap den habilidad, escala limita di training vocacional, y embehecemento demografico cu ta reduci e pool di hoben drentando e mercado.

Un les clave di e historia aki ta cu e ta metologico: Estadistica di Aruba ta demasiado infrecuente y mucho slow pa guia politica. Nos falta un dashboard digital en bibo cu vacatura pa ocupacion, fluho di aplicante, tasa di aceptacion, salario ofreci vs acepta, y friccion geografico. Den e falta aki, politica ta bay riba solucion ad hoc y punto di presion politico.

Gobierno ta bisa cu esaki ta “temporal” y lo keda evalua, pero evaluacion ta exigi criteria defini y adelanta, no despues. Criteria lo mester inclui publicacion di un baseline di necesidad laboral, unda gobierno trahando cu dunadornan di trabao ta publica cuantificacion di e 20 ocupacion cu mas escasez, cu cantidadnan spera, salario, shift y credencial, detayando sub sector di hospitalidad, retail, construccion, cuido y logistica. Permisonan lo mester ta basa riba e lista aki.

E riesgo politico mas severo di elimina arbeidsmarkttoets ta invisble, e exclusion gradual di Arubiano for di trayectonan di supervisor y manager. Ora dunadornan di trabao por bypass matching local, por yena posicion cu personal importa cu permiso flexible y renovable.

Pa e trayecto di flexibilidad, pone salario minimo pa ocupacion na of riba e salario averahe pa e posicion. Si un dunador di trabao berdaderamente tin escasez, nan lo mester por paga e salario averahe.

Ademas, DIMAS y Labor lo mester publica tur luna e cantidad di aplicacion ricibi bao di e flexibilisacion, cuanto a keda aproba of rechasa, den cua sector y pa cua posicion a duna permiso; comparti esaki hunto cu e lista di escasez, tempo di procesamento y apelacion. Transparencia ta e mecanismo mas facil pa integridad.

E trayecto di flexibilisacion mester tin un fecha automatico pa caduca, a menos cu Parlamento dicidi di renob’e basa riba indicadornan publica, manera vacatura yena den rol cu prioridad, cantidad di permiso alinea cu e lista di escasez, y resultado di trahadornan local cu a yena vacatura. Tur categoria di permiso flexibilisa lo mester pasa den un scan di impacto cortico calculando demanda di vivienda y registracion na AZV, cu un plan pa contraresta esaki (manera vivienda of contribucion cu dunador di trabao ta sponsor). Esaki ta evita cu e peso ta cay riba e pagado di impuesto actual.

Ningun di e stapnan aki ta elimina compasion of pragmatismo. Legalisa hende cu ya ta akinan, specialmente esnan contribuyendo productivamente, por ta husto y economicamente racional. Pero si legalisa sin meta, sin salvaguardia y sin data, ta riesga empeora e contradiccionnan cu ta bisa lo resolve: un escasez cronico den algun rol, laga trahador Arubiano fuera di otronan, y aumenta presion fiscal y social cu ta elimina sosten amplio pa migracion riba su mes.

Finalmente tin e cuestion di confiansa. Ora cambio politico grandi ta yega via carta di instruccion y ta splica nan te despues di implementacion, ta genera sospecho. E rol di Parlamento no ta un obstaculo burocratico, sino e forum unda sociedad ta evalua e bentaha abiertamente.

Gobierno por reconstrui confiansa door di publica su baseline, pone meta, y invita scrutinio. Si e cifranan ta confirma e necesidad, si e vacaturanan yena ta match e escasez, y si ta protege e poblacion local, comunidad ta bay sostene un politica cu ta duna resultado.