Aruba ta rediseñando e futuro di cuido di salud. Cu implementacion di e reformanan di Landspakket, e isla ta construyendo un sistema cu no solamente ta trata malesa, sino tambe ta reforsa bienestar, igualdad y sostenibilidad a largo plaso. Den e rapport di implementacion pa periodo di april te september 2025, a duna atencion na e progreso di e reformanan aki.

Bao liderazgo di ministerio di Salubridad Publico, Aruba ta transicionando na un modelo di cuido preventivo, di calidad halto, accesible y efectivo pa cu costo – un cambio cu ta tanto esencial como atrasa.

E maneho nobo aki, impulsa pa e Zorgakkoord 2023, y informa pa añas di evaluacion, ta duna prioridad na eficiencia, responsabilidad y resultado di pashent. E reformanan ta contribui directamente na e Metanan di Desaroyo Sostenible (SDG) di Aruba, manera SDG 3 (Bon Salud y Bienestar) y SDG 10 (Reduccion di Desigualdad).

Manera hopi nacion isla chikito, Aruba pa largo tabatin problema cu e aumento di costo di cuido, embehecemento di poblacion, y capacidad limita den tanto infrastructura como recurso humano. E pandemia di Covid-19 a expone mas ainda e debilidadnan den e sistema, di modelonan di pago anticua, te visibilidad reduci di data, y practicanan reactivo en bes di preventivo.

Den respuesta, Aruba a firma e Zorgakkoord na juli 2023. E acuerdo a pone e fundeshi pa e componente di cuido di salud den e Landspakket, iniciando un transformacion amplio enfoca riba sostenibilidad, prevencion y calidad. Di transparencia den presupuesto te programa di rehabilitacion enfoca riba recuperacion, e reformanan ta multifacetico y structuralmente significante.

Un pilar central di e reforma ta reduci costo a largo plaso mediante intervencion trempan y prevencion. Un di e stapnan cu mas impacto cu a tuma te awo ta e expansion di programanan di invervencion trempan pa obesidad, cu financiamento structural awo den mocion mediante seguro nacional AZV. E programanan aki, categorisa bao GLI (geprotocolleerde Gecombineerde Leefstijlinterventies) ta enfoca riba e peso di malesa no-contagioso (NCD) di Aruba na su raiz.

Banda di esaki, Aruba ta mehorando fluho di trabao clinico cu implementacion di protocolnan di cuido. Cinco protocol cubriendo referencia (verwijs) y devolucion (terugverwijs) a keda completa, y ta spera di drenta na vigor dentro di poco. Esakinan ta diseña pa simplifica movemento di pashent entre dokter di cas y specialista, reduci referencia innecesario, y mehora resultado di pashent.

Otro reforma clave ta e intensificacion di cuido di diabetes, cua ta siendo rediseña mediante un lens multidisciplinario. Un plan di proyecto nobo y medida di base a keda desaroya, cu implementacion awo spera pa cuminsa den e di tres kwartaal di 2025. E meta ta pa maneha diabetes proactivamente mediante teamnan integra di tratamento, miho tracking di pashent y sosten pa un estilo di bida holistico.

Igualmente, rehabilitacion pre- y post-operativo pa cirugia bariatrico ta bao revision. Mientras cu a surgi atraso pa motibo di discusion riba kico AZV ta bay cubri, gobierno ta buscando claridad prome cu ahusta financiamento y canalnan di implementacion. E reformanan aki tin meta pa reduci complicacion y hospitalisacion despues di cirugia, finalmente reduciendo e costo general di cuido di salud.

Aruba ya a completa e lansamento di un sistema nobo di contratamento pa dunadornan di cuido primario, permitiendo pa un miho control di presupuesto y miho siguransa di calidad. Esaki ta un logro grandi – uno cu ta pone mas enfasis riba prestacion y eficiencia. Esfuersonan similar ta na caminda pa cuido secundario, unda ta preparando un plan di implementacion actualmente.

Ademas, e expansion di training pa dokter di cas (huisartsenopleiding) ta andando. Maske apenas un di e dies dokter destina pa esaki a cuminsa training completo te awo (cu dos otro den pre-training), e necesidad pa dokternan di cas adicional ta keda urgente. Limite den presupuesto y rekisito di preparacion di idioma a baha velocidad di e iniciativa aki, pero e marco awo ta na lugar pa aceleracion.

Rehabilitacion ta keda un vinculo perdi den e continuacion di cuido na Aruba. Ta p’esey gobierno a desaroya un plan pa establece un opcion di rehabilitacion domestico, reduciendo e necesidad pa manda pashent den exterior. Maske e proyecto aki a keda retrasa pendiente di financiamento y potencial colaboracion publico-priva, su realisacion ta crucial pa baha presion riba cama di hospital y mehora resultado di recuperacion.

Hospital Horacio Oduber (HOH) ta considerando internalisa e iniciativa, y ta explorando opcion pa co-financiamento y subsidio activamente cu contrapartinan Hulandes. Esaki ta bay marca un logro mayor den e ambicion di Aruba pa trata pashent mas cerca di cas y pa duna forma nobo na cuido rond di salud a largo plaso, no solamente intervencion di emergencia.

Central den reforma efectivo ta e data corecto. Gobierno a refina su modelo di pronostico pa gasto den cuido di salud, cu a keda desaroya prome den e Zorgakkoord 2023. E modelo actualisa awo ta permiti AZV pa por anticipa miho e costo, midi impacto di programa, y guia decision di presupuesto.

Un area den cual data ya ta dunando resultado ta e evaluacion di e programanan Healthy Lifestyle Center (HLC), cu ta mustra e medida di perdida di peso y mehoracion di salud entre participantenan. Esaki no ta djis un indicador positivo di salud, tambe e ta un validacion di e cambio di Aruba pa bay den formulacion di politica basa riba evidencia.

Mientras cu e vision ta ambicioso y a tuma hopi stap, progreso no a keda sin contratempo. Varios proyecto a keda atrasa pa motibo di escasez di personal, falta di claridad den marconan financiero, y transicionnan politico.

Por ehempel: e sistema di contratacion pa cuido secundario ainda ta den desaroyo y fechanan di implementacion ta keda falta claridad. Evaluacion di intervencion pa diabetes y obesidad ta pendiente pa motibo di desahuste entre e tempo di entrega di proyecto y colecta di data. E capacidad di gobierno pa aumenta programa di training pa dokter ta keda bao presion.

Ademas, mientras cu algun actividad manera e reforma di prijs di botica a keda considera inefectivo y elimina for di e portfolio di reforma, otro proyectonan ainda ta wardando pa consenso politico of suficiente alocacion di recurso.

Loke ta haci e reforma di cuido di salud di Aruba diferente ta su modelo colaborativo. Desde AZV te na Hospital Horacio Oduber y e Organisacion Temporal di Trabao Hulandes (TWO), Aruba ta involucrando un variedad amplio di stakeholder pa sigura cu tin tanto experticio como ehecucion. Sosten Hulandes, en particular, tabatin un rol crucial den e transferencia di conocemento, planificacion y posibilidadnan di financiamento.

E reforma di cuido di salud na Aruba no ta bay djis pa drecha loke no ta funciona – e ta bay riba construi un sistema cu ta traha pa futuro. Un sistema unda costo ta predecible, cuido ta proactivo y resultadonan di salud ta e punto di referencia pa exito. Desde financiamento structural pa programanan di prevencion te standarisacion di protocolnan clinico, Aruba ta poniendo e fundeshi pa un sistema di cuido di salud mas resiliente, informa pa data, y centra riba pashent.

No ta completo, no ta facil, pero e ta andando, y den un sector unda atraso por costa bida y placa, e velocidad ta importante.