CBA

Finanzas publico di Aruba a mustra un imagen mixto pero cautelosamente alentador den e di tres kwartaal di 2025, segun e ultimo Quarterly Economic Bulletin Government Sector publica pa Centrale Bank van Aruba riba 15 di december 2025.

Mientras cu gobierno a logra reduci su debe total y mantene un surplus financiero, entradanan cu ta baha y presion di gastonan creciente a enfatisa e retonan cu maneho fiscal ta enfrenta den un ambiente economico cu ta cambia

Na fin di september 2025, e debe total di gobierno tabata Afl. 5.069,4 miyon, marcando un reduccion notable compara cu Afl. 5.570,5 miyon registra un aña prome. E caida aki di Afl. 501.1 miyon, of 9.0%, ta refleha un esfuerso continuo pa fortalece e posicion fiscal di Aruba despues di añanan di fiansa eleva liga na presionnan relaciona cu pandemia y medidanan di recuperacion siguiente. E reduccion den debe a tuma luga hunto cu e mantencion di un surplus financiero, aunke e surplus ey tabata significantemente mas chikito cu den e mesun periodo di e aña anterior.

Gobierno a post un surplus financiero di Afl. 52,0 miyon den e di tres kwartaal di 2025, un caida fuerte for di e Afl. 150.3 miyon surplus registra den e di tres kwartaal di 2024. Banco Central ta tuma nota cu e cifranan aki ta ser calcula riba un base di placa cash, siguiendo e metodo di compilacion cu e Banco ta usa, y por diferencia di cifranan publica otro caminda usando contabilidad di debe. Aunke asina, e surplus cu ta bira mas chikito ta subraya e tensionnan fiscal creciente, particularmente riba e parti di entrada, segun cu e gastonan di gobierno ta sigui subi.

Un factor clave tras di e surplus reduci, CBA ta indica, tabata un reduccion den e entrada total di gobierno. Durante e di tres kwartaal di 2025, entrada total a cay cu Afl. 71.5 miyon pa Afl. 467.7 miyon compara cu e mesun kwartaal un aña prome. E caida aki tabata atribui pa gran parti na un caida fuerte den entrada di impuesto, cu a cay cu Afl. 98.8 miyon aña tras aña. E caida den entradanan di impuesto a mas cu compensa un aumento di Afl. 27.3 miyon na entrada no-impuesto, loke ta resulta den un bahada total den entrada di gobierno.

E reduccion den entrada di impuesto tabata di base amplio, cu varios categoria di impuesto grandi cu a registra bahadanan notabel. Entradanan di winstbelasting a baha cu Afl. 105.2 miyon, reflehando ganashi corporativo mas zwak of cambionan den ganashi imponibel durante e periodo. E recibonan di loonbelasting tambe a baha cu Afl. 13.7 miyon, mientras cu entrada di transferbelasting a baha cu Afl. 7.7 miyon. E bahadanan aki ta sugeri moderacion den crecemento di entrada laboral y actividad reduci den transaccionnan relaciona cu propiedad durante e kwartaal.

Sinembargo, no ta tur categoria di impuesto a funciona malo. E boletin ta mustra cu e entrada di omzetbelasting a subi cu Afl. 9.4 miyon, invoerrechten a subi cu Afl. 7.2 miyon, y cobransa di grondbelasting a crece cu Afl. 5.0 miyon. E ganashinan aki a parcialmente mitiga e bahada general den entrada di impuesto y ta mustra riba forsa continuo den consumo domestico y actividad di importacion, y tambe mehoracion di cumplimento of valoracion den belasting riba tereno. Sinembargo, e efecto neto a keda negativo, subrayando e confiansa creciente di gobierno riba un set mas chikito di fuentenan di entrada.

Mientras cu e entrada a baha, e gastonan di gobierno a move den direccion contrario. Gasto total a subi cu Afl. 27.3 miyon pa Afl. 410.1 miyon den e di tres kwartaal di 2025 compara cu e mesun kwartaal na 2024. E aumento aki a ser impulsa principalmente pa gastonan mas halto riba transferencia y subsidio, cu a subi cu Afl. 35.0 miyon. Hopi biaha e gastonan ey ta refleha medidanan di sosten social, asistencia na entidadnan publico, of intervencionnan dirigi riba mitigacion di presionnan di costo di bida y sostene gruponan vulnerabel.

Na mesun momento, gobierno a reduci gastonan den otro areanan. Gasto riba bienes y servicio a baha cu Afl. 5.7 miyon, mientras cu e gastonan di inversion a baha cu Afl. 4.0 miyon. E reduccionnan aki ta sugeri un grado di restriccion fiscal den gastonan operacional y di capital, posiblemente reflehando decisionnan di priorisacion memey di condicionnan presupuestario mas severo. Sinembargo, e spaarmento den e categorianan aki tabata insuficiente pa compensa e aumento den transferencia y subsidio, loke a resulta den un aumento neto den gastonan total.

Gastonan relaciona cu salario tambe a aumenta durante e kwartaal, subiendo cu Afl. 2.6 miyon pa yega Afl. 154.8 miyon. Mas impresionante cu e aumento nominal tabata e aumento fuerte den e relacion di gastonan relaciona cu salario pa entrada total di impuesto. Den e di tres kwartaal di 2025, e proporcion aki a subi te na 42.0%, for di 32.5% den e mesun kwartaal di 2024. E aumento di 9.5% ta refleha tanto gastonan mas halto relaciona cu salario como rindimento di entrada di impuesto mas zwak, y e ta enfatisa e presion creciente cu gastonan di personal ta pone riba financiamento publico.

Un relacion di salario-pa-impuesto-entrada creciente por limita flexibilidad fiscal, particularmente durante periodonan instabil di entrada. Como cu un parti mas grandi di entrada di impuesto ta ser absorbi pa salario y gastonan relaciona, gobierno tin menos espacio pa maniobra den responde na shocknan economico, inverti den infrastructura, of reduci debe mas aleu. E datonan di Banco Central ta mustra cu e proporcion aki a fluctua significantemente durante e ultimo kwartaalnan, pero e salto observa den e di tres kwartaal di 2025 ta sobresali manera un area potencial di preocupacion pa esnan cu ta traha politica

A pesar di e presionnan aki, e desaroyo mas alentador den e boletin ta e reduccion continuo di debe di gobierno. Afl. 501.1 miyon di caida den debe total pendiente tabata resultado di caida den tanto debe exterior como domestico. Debe den exterior a cay cu Afl. 336.3 miyon, mientras cu e debe domestico a baha cu Afl. 164.7 miyon, indicando progreso riba varios tereno den e strategia di maneho di debe di gobierno.

E reduccion den debe den exterior tabata impulsa pa demandanan mas abou di varios creditor clave. Claimnan di otro paisnan a baha cu Afl. 143.4 miyon, claimnan for di Merca a cay cu Afl. 118.5 miyon, y claimnan for di Hulanda a baha cu Afl. 74.0 miyon. E reduccionnan aki ta sugeri pagonan back, restructuracion, of vencemento di cierto obligacionnan, contribuyendo na un peso di debe externo mas lihe y exposicion reduci na riesgonan di financiamento di exterior.

E dinamica di debe domestico tabata mas suave. Debe domestico no negociabel a baha cu Afl. 175.0 miyon, mientras cu e debe domestico negociabel a subi cu Afl. 10.4 miyon. E caida den debe no negociabel tabata debi primordialmente na un reduccion den obligacionnan a largo plaso, cu a baha cu Afl. 150.2 miyon, como tambe un bahada di Afl. 24.8 miyon na debe no-negociabel riba termino corto. Prestamonan priva mas abou y obligacionnan reduci riba termino largo na APFA, e fondo di pensioen di sector publico di Aruba, a hunga un rol significativo den e bahada di debe no negociabel riba termino largo.

Na mesun momento e debe negociabel a subi manera cu emision di bonus di gobierno a subi cu Afl. 52.6 miyon, compensa parcialmente pa un bahada di Afl. 42.3 miyon den biyetenan di tesoro. E cambio aki ta sugeri un rebalansa di instrumentonan di financiamento domestico, potencialmente dirigi na extende vencemento of responde na condicionnan di mercado. Mientras cu e aumento den debe negociabel merece monitoreo, e bahada total den debe domestico a contribui positivamente na e balansa di gobierno.

Hunto, e cifranan den e Quarterly Economic Bulletin ta pinta un potret di un gobierno cu ta nabega un paisahe fiscal compleho. Di un banda, Aruba a haci progreso palpabel den reduccion di su debe y mantencion di un surplus financiero, logronan cu ta sostene stabilidad macroeconomico y confiansa di inversionistanan. Di otro banda, bahada di entrada, aumento di gasto, y aumento di presionnan relaciona cu salario ta enfatisa vulnerabilidadnan cu por intensifica si condicionnan economico deteriora of si medidanan corectivo ser posponi.

Mientras Aruba ta move den e ultimo kwartaal di 2025 y ta mira pa 2026, e datonan ta subraya e importancia di maneho fiscal prudente, diversificacion di entrada, y control cuidadoso di gasto recurente. Sostene reduccion di debe mientras ta salvaguardia servicio publico esencial y sosten social lo keda un acto di balansa delicado. E boletin di Banco Central ta duna un bista oportuno y detaya di e dinamica aki, ofreciendo esnan cu ta traha politica, negociantenan y publico un bista valioso riba e estado di finanzas di gobierno na un momento critico.