Mester traha strategia pa reenforsa sociedad civil na Aruba, pa asina organisacionnan no gubernamental, NGO, eherce nan funcion na un nivel halto. Esaki ta meta di investigado academico Thaïs Franken, MSc, di Universidad di Aruba.

Manera ta conoci Franken, lector y docente na e Facultad di Arte y Ciencia (FAS) ta investigando con pa ‘Crea balor for di abao (Creating Values from the ground up)’.

Su investigacion ta pa haya un miho bista con organisacionnan den comunidad por crea balor y kico e balor agrega aki ta.

“E movecion actual den administracion publico ta pa co-crea hunto cu comunidad, pasobra e ‘top-down approach,’ no ta mustra di ta traha, y sigur no den un sociedad di escala chikito manera Aruba. Sigur no unda hopi di e trabao publico ta den man di NGO’s (Organisacionnan No-Gubernamental). Pues no solamente mester di bon gobernacion na nivel nacional, mester di dje na nivel di NGO’s tambe. E ta cardinal.” Como tal mester fortifica tur esnan cu ta traha riba e camponan social, di cuido y cultura pa asina pa mira tambe con mester sigui den Reino.”

Realidad ta cu Reino Hulandes tin un papel pa hunga pero te ainda ta sigui e mesun modelo di ‘top down.’ Y na final di e investigacion, comparando islanan CAS (Corsou, Aruba, St. Maarten) y islanan BES (Boneiro,St. Eustatius y Saba) lo expone limitacionnan y mal structura di Reino Hulandes “unda tin islanan similar, pero pa motibo di diferencia den gobernacion, tin hopi desigualdad tambe y organisacionnan civil ta pega memey sin tin un escogencia pa e motibo di e sistema cu nan ta operando aden.” Ehempel ta por ehempel, cu na Boneiro, un NGO no sa ken ta finalmente responsabel pa nan trabao, sea ta gobierno insular di Boneiro of Hulanda. Na Aruba no tin e caso ey, pero asina mes tin otro reto den dependencia.” Den otro palabra mester crea un ecosistema pa sociedad civil por traha efectivamente, y e meta di e investigacion ta pa trece recomendacion concreto pa organisacionnan civil por trece cambio y mehoracion interno pa cumpli cu metanan describi den e statutonan. “Cuanto NGO ta evalua si berdad ta cumpli cu locual su statutonan ta rekeri y si esey no ta e caso, ta comunidad ta keda afecta.”

Fragmentacion

Na Aruba, mescos cu na Boneiro tin mucho hopi organisacion cu a lanta pa haci trabaonan cu ta similar na otro. Den pasado a haci intento pa uni algun organisacion cu otro, pero sin mucho exito. “Fundamentalmente, tur organisacion tin derecho di existencia. Pero pa Gobierno semper tabata dificil pa bisa organisacionnan pa sea nan uni cu otro cu tin metanan similar, of mester stop di existi (pasobra tin mas ta haci e trabao). Sigur ora ta den un sociedad chikito e ta bira dificil pa stop subsidio pa organisacionnan.”

Pa tal motibo e ta crucial cu ta mehora e sistema pa dicidi ken ta haya subsidio of no. “Si mira bon, a largo plaso, Gobierno ta perde hopi placa door di parti e bolo den hopi organisacion en bes di inverti e capital den un organisacion cu ta traha cu metanan mas detaya y amplio. E impacto lo ta diferente.” Aruba ta un sociedad chikito y ta keda cu necesidad di fundacionnan. Pero ora cu e trabao ta plama den hopi organisacion cu cada un mester busca nan propio fondonan y esey ta crea reto adicional.

Por ehempel riba e area di abuso y violencia domestico, of cuido di hende grandi, tin hopi stakeholders envolvi, No a mira e impacto di tin hopi stakeholders, organisacion envolvi den e area aki cu ta haci cu e maneho ta bira dificil. “Pasobra ora tin demasiado hende na mesa, tur mester bringa pa e pida di e mesun bolo. Esaki ta pone cu finalmente e Minister encarga mester dicidi si e ta bay traha cu tur 20 organisacion por ehempel of ta scoge pa traha cu cinco.”

Segun Franken, un NGO tin dos responsabilidad. E ta representa comunidad, ya cu e ta esun mas cerca. Pero tambe e mester boga no solamente pa, pero tambe na e comunidad, pa splica pakico su tarea ta importante. “Y e mester convence Gobierno cua ta e temanan cu mester di atencion. Pues e papel di un organisacion den sociedad civil ta multiple. Y como tal ta importante pa fortifica nan existencia,pero na e forma corecto y efectivo. “Y fortificacion aki mester sosode na un forma sabi, pasobra e no mester costa e pais mas placa, bo no kier haci’e dificil pa e ciudadano, e cliente pa e no ta perdi sin sa realmente unda e mester ta y ki caminda e mester cana pa haya ayudo necesario. Tambe ta asina cu ta importante pa e organisacion haya tur recurso pa por haci e trabao, algo cu te awor, segun experiencia, ta limita.” Pues si Aruba tin recurso limita y riba dje, mester bay parti e recursonan aki den un cantidad grandi di organisacion “e ta crea buraco y ta crea limitacion den tur forma.”

Bon Dia Aruba lo publica e ultimo parti di e combersacion cu e investigado doctoral den un proximo edicion, riba su presentacion na Jersey durante e Island Studies International Conference (ISIC) 2025. Thaïs Franken a ricibi e premio ‘New Voices in Island Studies,’ durante e conferencia.