Aruba ta para dilanti di retonan grandi cu tabatin y tin influencia negativo desconoci pa cuido, economia, enseñansa, finanzas publico y bida publico y social. Y mescos cu tur den comunidad, e pandemia di COVID-19 a laga su marca den trabao di Raad van Advies. Asina Presidente di e organo di consulta mas halto di Aruba, Frits Goedgedrag a bisa den e introduccion di e relato anual di Raad van Advies pa 2020.

Mescos cu cualkier organisacion, e reunionnan di Raad van Advies virtual, cu consequencianan positivo, den sentido cu por a reuni di tur caminda unda tin internet. Mas ainda, mescos cu hopi, hasta miembronan di Raad van Advies a conoce diferente plataforma digital nobo, for di Zoom te Teams, cu a siña con pa reuni mas efectivo.

Ley di Calamidad

Pero e pandemia tabatin consecuencia riba mandatarionan cu mester a tuma decisionnan amplio y pisa riba un tempo halto. Ya for di 13 di Maart, mester a determina a base di articulo 10 di e ley di Calamidad pa determina presencia di un desaster. Door di esaki, por a ehecuta responsabilidadnan special unda tabata stipula reglanan nobo, cada biaha pa un periodo di maximo tres dia, pa evita peliger pa hende y material. Den cada sociedad, e pasonan aki ta produci e tension necesario. Resistencia ta bisto rond mundo, for di Hulanda te na Merca, y hasta riba islanan ruman. Na Aruba tambe tabatin protesta fuerte cierto momento. Hopi biaha esaki ta debi na falta di informacion of pa motibo di mal informacion, banda cu tin persona y organisacion cu a base di principio ta contra metemento di Gobierno den sociedad.

Segun cu e pandemia a keda a tuma mas medida, cu tabata mas stricto y impactante, y a keda formula den un ley special, cu a keda presenta na Juni 2020. Raad van Advies tambe a ricibi e concepto pa conseho. E ley tabata dirigi na persona y producto, cu ta permiti Gobierno e derecho pa tuma medida.

Un aña trahando a base di un calamidad

Sinembargo, garantianan di derecho den tempo di un pandemia ta rekeri reflexion. Pasobra mishi den derechonan fundamental den momento di Calamidad ta regla den e ley di Calamidad, pero e pandemia ya tin un aña y Raad van Advies ta pone su pregunta si por haci uzo di e ley menciona pa tuma e medidanan cu tin impacto riba derecho fundamental di ciudadanonan. Desde 13 di Maart 2020, Aruba ta den un condicion di calamidad cu ta duna Gobierno hopi autoridad. A traha un concepto di ley specificamente pa e pandemia y Raad van Advies a traha su conseho. Pero mirando cu ainda no a presenta e ley aki na Parlamento, no por publica e conseho tampoco (red. Bon Dia Aruba lo enfoca riba e aspecto aki di derechonan fundamental di ciudadano den nos edicion di Dialuna).

Aunke cu Raad van Advies den principio tabata compronde e concepto di ley, toch a sinti cu no a tene suficiente cuenta cu algun aspecto di principio. Pasobra segun Goedgedrag, na tur momento mester por midi e medidanan na fundamentonan democratico. Y Raad van Advies a señala esaki tambe.

Sosten di Hulanda mara na condicion

Mesora despues cu e crisis di corona a dal, paisnan Caribense den Reino Hulandes a apela pa sosten financiero, basa riba articulo 36 di Statuut. A tuma e prome medidanan pa yuda e necesidad financiero mas serio, entre otro door di permiti Aruba desvia di normanan di presupuesto. Banda di esey, Hulanda a yuda cu 16.5 miyon euro (cu despues a aumenta cu otro 25.2 miyon euro) sin cu esaki tabata mara na condicion. E suma inicial, di 41.7 miyon euro tabata pa Corsou, St. Maarten y Aruba. Despues Secretario di Estado pa Asuntonan di Reino Raymond Knops a anuncia cu prestamonan cu mester a sigui ta mara na reformanan structural.

Despues a ilustra e cuadro di e condicionnan adicional, cu ta reduccion di e pakete di condicion pa trahadonan den sector (semi) publico; prestamonan lo no pasa pa medio di Gobierno, sino un entidad cu mester lanta ainda, pa asina cu Hulanda por dirigi riba resultado.

Lunanan despues di Maart a bira cla cu e intencion ta pa un rijkswet Caribisch Orgaan voor Hervorming en Ontwikkeling, COHO, cu entretanto tur pais a acepta. Aruba ademas mester a acepta cu e College Aruba Financieel Toezicht lo cay bao di un rijkswet tambe.

E desaroyonan aki, manera por a spera, a produci hopi protesta na e tres paisnan. Te ainda e trayecto di legislacion pa e proceso aki no ta cla.

Black Lives Matter

Raad van Advies tambe a repasa otro desaroyo socio-cultural cu a haya su impacto rond mundo, manera e protestanan pa desigualdad di rasa. Black Lives Matter a cuminza como un movecion na Merca pero a haya oido rond mundo, incluso na Hulanda y Reino. Asina Minister pa Asunto Interior y Relacionnan di Reino Kajsa Ollongren lanta e Grupo di Dialogo Pasado di Sclavitud, cu meta pa cuminza cu un dialogo riba e tema, na Hulanda y despues riba e islanan, incluso Aruba. E intencion ta pa saca afo con e tema ta biba memey di nos sociedad y kico ta efectonan di sclavitud te dia di awe.

Sostenibilidad

Ademas di e pandemia, 2020 ta caracterisa pa atencion na sostenibilidad. Banda di cambio di clima, a bin mas documento y movecion riba e necesidad pa laga naturalesa na paz, tanto pa motibo di e pandemia actual y esnan den futuro cu por bin pa motibo cu hende ta sigui destrui naturalesa. E falta di un maneho sostenibel adecuado ta hisa e probabilidad cu virusnan ta cambia y ta ataca hende, pa motibo di falta di e habitat natural. Locual tambe a keda demostra cu un bon estilo di bida, uno mas saludabel ta brinda miho proteccion contra e tipo di virusnan aki.

Gobierno a bisa di lo kier implementa algun di e obhetivonan di sostenibilidad di Nacionnan Uni, esta e Sustainable Development Goals. Kizas e desaroyo di e pandemia lo ta un estimulo pa realmente ehecuta e obhetivonan aki.

Ultimo aña di Frits Goedgedrag como Presidente Raad van Advies

Den su introduccion, Frits Goedgedrag a anuncia tambe cu 2021 lo ta su ultimo aña como Presidente di Raad van Advies, ya cu e ta bay baha cu pensioen. El a bisa cu desde di e asumi e encargo na 2013, el a haci e trabao cu hopi satisfaccion, prome como miembro y despues como Presidente.

Goedgedrag a gradici otro miembronan di e conseho, Arie Swaen, Rik Timmer, David Kock, Marion Agunbero, Milly Schwengle y Eugene Martis pa e forma con por a traha hunto.

Tambe el a gradici e team scientifico di Raad van Advies, Hellen van der Wal, Albert Braamskamp, Quintin Abath, Angelique Peterson, Wendy op de Weegh-Kort, Jacqueline Lacle-Thiel, Suyen Martijn-Perez, Candida Brete y Nancy Morales-Gonzales, cu ta responsabel pa e relato di aña.

Frits Goedgedrag a bisa cu tin un aña impactante tras di lomba y a cita un carta di Nelson Mandela cu a bisa cu solamente obhetivonan grandi ta genera hopi energia. “Kizas e ta un consuelo pa nos, cu a pesar di tur reto cu 2020 a trece pa nos, toch por sali afo mas fuerte, como comunidad.”