“E ta e wes’i lomba di nos cultura, di nos identidad, di nos sociedad”
Dia 21 di mei Aruba ta celebra cu 22 aña pasa Papiamento a ser declara como idioma oficial. En conexion cu e dia special aki Fundacion Lanta Papiamento (FLP) kier no solamente celebra e fecha aki, pero tambe kier informa, educa y conscientisa comunidad tocante e balor y importancia cu idioma Papiamento tin.
Joyce Pereira, presidente di FLP a splica cu e dia cu Papiamento a ser declara idioma oficial a sali un ordenansa di ley nobo cu ta bisa cu Papiamento, banda di Hulandes, ta idioma oficial na Aruba. El a sigui splica cu den e ordenansa ey tabtain hopi otro cos cu a ser menciona, entre otro cu si gobierno saca un documento, e documento ey mester ta tanto na Papiamento como na Hulandes; tambe cualkier ciudadano cu manda carta pa gobierno por manda e carta na Papiamento of Hulandes si nan ta desea; y si un persona haya algun documento na Hulandes e por exigi un traduccion na Papiamento.
Pereira a remarca cu den ultimo 22 aña cu pasa tin diferente logro, pero tin hopi cos cu ainda mester sucede. El a indica cu no por lubida cu Aruba tin siglos ta forma parti di e colonia Hulandes den cual e cultura, entre otro e idioma Papiamento no tabatin ningun balor pa e regimen colonial.
Ta hasta asina, el a conta, ora cu Reino Hulandes a keda estableci inicialmente na 1815, e Rey di e tempo ey Willem I a exigi cu den su colonianan ta Hulandes mester papia y a bin cu decreto cu mester cuminsa enfoca riba Hulandes.
Segun Pereira esey no a logra y na cierto momento na 1935 a bin un ley cu ta bisa cu si un scol kier haya subsidio, e ta haya subsidio solamente si e pasa pa Hulandes como unico idioma di instruccion locual a haci cu for di 1935 e scolnan tabatin Hulandes como unico idioma di instruccion. Esaki, el a indica, a trece consecuencia pa hopi hende, entre otro scol a bira dificil pa e muchanan y hopi mucha tabata cay afo, of tabata presenta bou di nan nivel intelectual.
“Nos ta celebra cu nos tin Papiamento como idioma oficial y cu mester haci tur lo posibel pa conscientisa nos pueblo cu Papiamento ta importante pa nos. E ta parti di nos herencia cultural, e ta e wes’i lomba di nos cultura, di nos identidad, di nos sociedad,” el a enfatisa.
Vice presidente FLP, Carlos Croes, a splica cu e aña aki tambe Fundacion Lanta Papiamento ta celebra 16 aña di existencia, cual tambe ta forma parti di nan gran celebracion. Durante e celebracion publico lo disfruta di charla tocante kico a logra te awor, kico mester haci ainda y kico ta e balor di Papiamento. Lo tin homenahe na personanan cu a contribui di forma importante na cultura, na Papiamento y Fundacion Lanta Papiamento.
Croes a remarca cu awendia ta mas y mas notabel cu den e bida diario adultonan mes, y vooral entre hobennan ta usa mas influencia di otro idiomanan cu ta bin di afo, sobretodo Ingles, Hulandes y Spaño, cual por trece consecuencianan pa idioma Papiamento.
“Si nos sigui den e manera aki y no haci nada, aki 50 of 60 aña Papiamento por desaparece y nos no kier pa esey pasa. Ta nos idioma, ta nos legado cultural di mas importante y nos mester preserv’e,” el a subraya.
Cesar Kelly, secretario di FLP y tambe ex docente di Papiamento, a trece dilanti algun punto cu basa di su experiencia como docente di Papiamento, ta importante pa pone atencion na dje.
El a splica cu uso di Ingles den comunidad ta hala hopi atencion, y pa e motibo ey mester mas enfasis riba propio uso di Papiamento. El a sigui splica cu e lucha cu tin pa preserva Papiamento ta grandi pasobra tin resistencia di hopi hende den comunidad cu talbes no ta kere den Papiamento of ainda ta sinti cu Hulandes ta e idioma mas principal, pero Papiamento tin su efecto positivo toch den hobennan.
“E lucha pa Papiamento ta sigui. Mi tin cu bisa cu ami como docente ta testigo di e atencion cu Papiamento ta haya na scol, muchanan den klas cu kier lesa, cu kier presenta, nan ta pidi turno pa papia den klas y bo ta wak e na e resultado di e pruebanan den klas,” el a indica.
Papiando di su experiencia como docente di Papiamento, el a splica cu for di su punto di bista e ta haya cu introduccion di Papiamento ta un stap den e bon caminda, pero falta hopi pa bay.
“Pa muchanan cu ta haya Papiamento ta participa mas den les cu na Hulandes pasobra nan no tin miedo di papia, pasobra tin biaha ora ta bisa algo na Hulandes y otro ta hari, esey ta stroba e mucha di participa den les. Pero Papiamento ta un idioma cu ta ser usa y por participa mas den les,” el a remarca.
Pereira a enfatisa cu en berdad e lucha ta grandi y ya caba na tin basta aña ta lucha, como profesional den enseñansa, pa Papiamento haya su luga pasobra como docente nan ta ripara cu di e lesnan por ta 80% di loke a ser treci dilanti na Hulandes, e muchanan a compronde, pero si haci’e na Papiamento tin mas participacion den klas.
El a splica cu el a haci un investigacion cual a mustra cu hopi biaha ora cu un hoben caba HAVO of VWO cu siete of ocho pa Hulandes, e no por lesa e Hulandes academico cu despues ora e bay studia nan ta exigi di dje.
Esaki, el a indica, ta pasobra e studiantenan ta siña lesa pa corda, e no ta siña lesa pa compronde y esey, Pereira a subraya, ta e loke falta den un enseñansa cu no ta den idioma di e muchanan.
El a agrega cu nan ta sumamente contento cu Aruba a cuminsa e aña escolar aki cu Papiamento pa alfabetisacion den eerste klas. Pero na mesun momento el a remarca ta lamentabel cu no tin un liña mas largo despues di klas 3 tocante kico ta bay sucede cu Papiamento.
Pereira a indica cu un critica grandi cu nan tin riba politica y riba Departamento di Enseñansa ta cu no ta percura pa continuidad di e algo. El a recorda cu den pasado a cuminsa cu un proyecto cu cual a logra forma un tipo di enseñansa multilingual den cual Papiamento tabata idioma di instruccion y otro idiomanan importante, Hulandes Ingles y Spaño tabata ser duna na un forma special pa e muchanan por siña tambe y asina Papiamento por a yuda nan siña e otro idiomanan miho.
El a indica cu lamentablemente e guia pa e docentenan di scol multilingual no a continua manera mester y e maestronan a haya nan man na cabes caminda hopi biaha nan mes mester a traha material, nan mes mester a wak kico nan mester haci pa tin un continuidad di desaroyo cerca e muchanan. Pero esey a para y a cuminsa cu alfabetisacion aworaki cu el a indica ta casi mescos cu esey.