Na bispo di celebracion di 40 aña di Aruba como entidad autonomo den Reino Hulandes ta un bon momento di reflexion di kico nos a logra den e periodo aki. Tambe tumando na cuenta e cuadro estatal den cual nos ta funciona, Reino Hulandes, loke ta haci nos un ‘pais’ den cierto sentido y den otro no. Tin asunto den cual como teritorio autonomo, no un pais independiente, nos ta existi solamente como parti di Reino Hulandes. Esey ta e caso por ehemplo den ratifica tratado internacional y, pa keda mas cerca di algo cu nos ta experimenta cada dos aña: pa Fondo Monetario Internacional (IMF) nos ta parti di Reino Hulandes y aunke ta haci evaluacion separa pa nos isla, e conocido ‘Chapter IV Consultation’, tur esaki ta cay bao di ‘Kingdom of the Netherlands’, cu ta asocia na IMF, no Aruba ni e otro islanan autonomo.

Awor, na momento di discordia riba cualkier asunto den Reino, tur e criticonan mas beligerante ta core drenta publicidad, recordando cue acuerdo basico di Reino, e Statuut, ta ancra na un desigualdad grandi entre e pais colonizador y e islanan, cu pa e nivel mas halto di supervision administrativo, huridico y di hurisprudencia ta subordina na decision unda nan tin poco poder. Hopi biaha esey ta desemboca den acusacion continuo di ‘colonialismo’ cu sigur den cierto caso por ta un sospecha corecto; al fin y al cabo mal custumber di 400 aña no ta desaparece cu firmamento di un documento, aunke considera sagrado. Pero tin un pregunta cu no ta surgi: ta ken a firma e cos ey anto y pakico? Mester bisa cu loke a firma no tabata e lema bunita, cu ta bisa cu nos tur, e partinan di Reino, lo ta igual o equivalente. Djis tira un vista riba henter e Statuut y loke por mira ta un cuadro cu ta permiti gobernacion autonomo, pero cu ta describi por lo demasderecho y obligacion di gobierno di Reino, cu dominio absoluto di Hulanda, pa interveni den e gobernacion autonomo, si mal gobernacion ta exigi esey.Ta un poco straño pa culpa Hulanda so pa un documento cu a carga firma di nos representantenan tambe; na 1954 tur hende tabata convenci cu independencia lo tabata un paso demasiado grandi pa tuma. Den e decadanan despues tabatin multiple momento unda e supervision di Reino, yam’e ‘colonialismo abierto’ o ‘intervencion hustifica’ o algo entre e dos extremonaney, pero hecho ta cu a pone un paro na daño grandi cu cierto gobiernonan local tabata haciendo. Nos ta nota: intervencion den añanan 70 contra mafia di Claude Wathey cu un reino di corupcion y teror na St Maarten, intervencion na Aruba na 1994 pa evita traspaso di filenan di Servicio di Inteligencia pa circulonan criminal liga na narcotrafico, intervencion na Corsou contra gobierno di Schotte pa entre otro e mesun acceso di elemento di exterior na Servicio di Inteligencia di e isla. Den nos era ta suficiente pa recorda e serie impresionante di ministro condena pa corupcion, o cierto caso ainda den proceso hudicial. Gran mayoria d ciudadano cu a tuma e molester pa informa nan mes debidamente tabata y ta ainda convenci cu e capa di supervision a funciona, y hasta ta critica cu tin biaha nan a interveni demasiado laat. Pregunta: pakico e autornan cu ta critico di e actuacion Hulandes, cu tin vez no ta liber di arogancia na nivel personal y/o institucional, nunca ta menciona e momentonan cu pueblo a scapa di daño mayor na man di gobernante local cu no tabatin ningun intencion drechi encuanto gobernacion integro y husto?

Sin embargo, mester nota cu si ta desea di deshaci di e supervision Hulandes, tabatin otro alternativa y pakico no a cana e otro caminda ey anto? Pa contesta e ultimo pregunta aki di biaha: Si, tabatin otro ruta, esun cu t’ey ainda: independencia total. Tin un motibo pakico e sentimento popular tabata y ta, te awe, contra e alternativa di independencia. Tur cu a purba propaga e alternativa ey a fracasa completamente. Pero esey no ta kita cu e posibilidad t’ey keto bay. Articulo 58 di Statuut ta bisa lo siguiente: “Articulo 58: 1. Aruba por, a traves di ordenanza nacional (landsverordening) declara cu ta desea di termina e orden legal contempla den Statuut pa loke ta regarda Aruba. 2. E propuesta di tal ordenanza na su entrega ta bay acompaña pa diseño di un futuro constitucion, conteniendo por lo menos stipulacion encuanto derechonan fundamental, gobierno, organo representativo, legislacion y administracion, hurisdiccion y cambio di constitucion. 3. Staten no por aproba e propuesta si no ta cu un mayoria di dos tercera parti di voto di e miembronan cu tin asiento.”

Pero pakico tabata imposible pa haci uso di e posibilidad aki? Pasobra e propio pueblo no ta permiti esey; gran mayoria ta haya cu mester tin un capa protector riba e gobierno autonomo, ora e actua en contra di interes general di e isla. Aruba a yega hopi cerca di e momento di bira independiente, a base di e acuerdo cu a conduci na nos Status Aparte. Na e momento culminante den añanan 90 un delegacion completo di gobierno y oposicion a biaha pa Corsou pa confronta premier Lubbers y laga sa bon cla cu Aruba “NO ta bira independiente”. Bida a sigui y ainda nos politiconan no kier comprende algo di Statuut: Mihor bo ta goberna, menos Hulanda ta mete, mas autonomia bo tin. E gritonan di ‘colonialismo’ ta surgi hustamente ora nos gobierno(nan) ta fayando den duna pueblo su derecho fundamental: bon gobernacion.