Den e reciente celebracionnan enfasis tabata principalmente riba e celebracion mes y e reconocimento di esunnan cu a destaca den realisa nos cultura. Esey no mester causa cu nos ta lubida e otro aspecto di e inauguracion di Plaza Padu, cu ta e reconocimento di loke tin reuni na e plaza aki na monumento.

Mester bisa cu a haci un bon trabao di converti e plaza aki den un luga masha placentero, cu un decor unico di edificio cu ta forma parti importante di nos patrimonio. Y asina mester ta tambe. Tur pueblo cu ta respeta nan mes ta percura cu loke ta conecta su hendenan cu nan pasado, mester keda conserva. Tambe ora esaki ta exigi sacrificio financiero grandi. Aruba no ta propietario di un herencia grandi den forma di construccion di balor historico y cultural, manera nos bisiñanan na Curaçao, Colombia, Puerto Rico, Panama, Republica Dominicana y Cuba.

Esunnan menciona tur ta pertenece na e patrimonio internacional cultural di Unesco y ta atrae bishitante di tur parti di nos planeta. Asina mes, loke nos tin no ta di menosprecia tampoco. Ta trata di edificio den centro di Playa, San Nicolas y diferente otro luga riba nos isla.

Segun nos ta comprende tin mas di cien monumento identifica na Aruba caba, y e lista ta creciendo ainda. Riba e lista ta aparece un gran cantidad di vivienda, ya cu den pasado Aruba no a conoce tanto edificio monumental, simplemente pasobra esey no tabata e caracter di nos desaroyo. Pero esey riba su mes no ta un obstaculo. Nos por observa cu na Hulanda hasta ta declara un bario o un caya completo como ‘beschermd stadsgezicht’ (bista urbano proteha), aunke no tur e edificionan den e caya ta monumento segun e normanan maneha. Pero e totalidad di e bista ta riba su mes algo pa conserva y proteha, cu consecuencia cu tin cierto regla pa cu construccion pa mantene e caracter unico. Nos no ta bisa cu nos mester haci tur esaki, pero ta pa duna un impresion kico ta haci den otro pais cu ta maneha un politica extenso y elabora pa conserva su herencia cultural.

Si di loke nos ta describi aki e lector por saca e conclusion cu tur esaki no ta pornada, al contrario, esey ta completamente corecto. Sigur pa un comunidad chikito, restaura y mantene un gran cantidad di monumento no por tuma luga a base di esfuerso di gobernacion so. Si nos djis tira un bista cuanto tin pa haci den e centronan comercial di Oranjestad y San Nicolas, a pesar di tur loke a sucede caba, ta logico cu ta surgi e idea con por haci esaki conhuntamente, sector priva y sector publico hunto. Te awor e enfasis tabata mas riba iniciativa di sector publico, pero ta bira urgente pa envolve sector priva, y no solamente e entidadnan cu di un of otro manera ta liga na gobernacion.

Por ehemplo, si AIB ta adopta e restauracion di e anterior JFK-school y ATA ta haci igual cu e edificio antiguo di DOW, esey ta bon pero e ta un formula cu no por aplica na gran escala. Ta necesario pa crea un plan unda tin incentivo y guia pa empresanan asumi responsabilidad pa restaura edificionan historico, pero dentro di un proyecto cu ta factibel economicamente. No por spera di un empresario cu e ta bay hinca placa den algo cu solamente ta costa mas placa. Naturalmente tin un cierto balor agrega den un edificio comercial cu ta parti di un centro comercial cu ta luci tremendo, pa e bista agradabel cu e ta ofrece. Y cu ta atrae bishitante, local y di exterior.

Experiencia den otro paisnan ta mustra cu esaki no ta logra si ta laga cada ken hiba su mes bataya, sin sa si su bisiñanan ta bay join e esfuerso pa yega na e producto final, di cual tur por probecha. Esey ta zona demasiado optimista? Por ta, pero na otro pais tin bastante ehemplo cu a logra. Pero kico ta loke nos mester bay haci anto pa yega asina leu? Pa cuminsa, nos ta haya falta di un plan integral pa, por ehemplo e centro comercial di Playa y San Nicolas. E plan integral no ta papia so di edificio y ken ta drecha cual, sino pa cuminsa mester  contempla un plan di desaroyo comercial cu ta ‘make sense’. Si no, no por cuminsa mes, pasobra no ta bay reuni e capital priva pa sosteni tur esaki. Y desaroyo economico sensato den e caso aki ta implica cu un edificio drecha mester ta un edificio cu ta bay tin uzo empresarial, y di manera rentable. Logico cu e plan no por inclui solamente Caya Grandi, of Main Street, pero henter e centro.

Esaki ta e eror grandi di e renobacion di Caya Grandi isola, lagando e resto di e zona den e estado deplorabel cu e tabata pa hopi aña caba. Nos conoce e argumento di esunnan cu ta tuma e critica aki pa nan:”Nos no por haci tur cos pareu.” Berdad, pero pa sigui awor si nos mester haci un miho trabao.