Recientemente, prome minister Mike Eman (AVP) a duna comentario na un medio di comunicacion local, tocante amnistia pa stranheronan cu ta na Aruba di manera ilegal. Premier Eman a informa cu ya a presenta un proyecto di amnistia dos siman atras den Conseho di Minister, pero cu e parti mas importante prome cu ehecucion ta e preparacion di e institucionnan local cu lo mester atende diferente aspecto.

Prome minister Eman a cuminsa bisando cu “e merito ta di e gabinete (AVP-FUTURO) completo, ta un maneho cu e gabinete completo ta cargando y ta evaluando tur aspecto.”
El a continua bisando cu e plan tin dos componente importante. Di prome, mester fiha e criterio bao cual ta bay duna oportunidad pa hende por formalisa nan estadia na Aruba. Y e di dos, “cu ta di mesun importancia, ta prepara e departamentonan pa nan por duna asistencia na hende, pasobra nos ta pensa cu ta basta hende ta bay reacciona,” prome minister a bisa. Eman a menciona cu Departamento di Inmigracion (Dimas) mester ta prepara pa e proyecto di amnistia, pero tambe otro institucionnan manera Censo y Ministerio Publico. “Y pa e aspecto ey, minister (di Husticia, Integracion y Transporte Publico, Arthur) Dowers merece e gran merito pa esaki, pasobra e ta encarga cune. E ta preparando tur e aspectonan aki pa asina ora nos tin e programa, nos por realis’e tambe.”

El a nota cu actualmente caba tin “desafio” cu e proceso di permisonan regular, y ya cu e pensamento ta cu na momento cu anuncia un programa di amnistia, ta bay haya hopi reaccion, “nos mester ta cla pa esey di bon forma, pa hende tambe keda satisfecho. No mester djis duna un oportunidad husto pa ley, sino duna oportunidad husto tambe de facto pa realisa e formalisacion,” Eman a declara.

Escasez di personal
Un di e aspectonan menciona tabata e escasez di trahador den cierto industria na Aruba, un tema cu ta hayando hopi atencion den e gobierno nobo.

Por ehemplo, na april ultimo, minister di Labor, Wendrick Cicilia a anuncia un maneho temporal pa combati loke el a yama e “crisis laboral.” Segun e minister a informa, ta conoci cu ya pa algun luna tin un demanda alarmante pa forsa laboral den e sectornan manera hospitalidad y comercio. Varios gremio comercial a expresa nan preocupacion, señalando cu nan no ta logra yena e vacaturanan, locual ta pone un peso enorme riba e personal existente. E situacion aki ta forsa e empleadonan pa traha overtime regularmente causando cansancio extremo y eventualmente reduci e calidad di servicio, cual na su turno ta afecta e operacion di e empresa mes. “E continuidad di e empresa ta na peliger, y na momento cu bo no tin suficiente trahado, bo no por cumpli cu e demanda”, segun Minister Cicilia a bisa e tempo aya.

Pa yuda alivia e situacion aki, dia 24 di april 2025, Minister Cicilia, hunto cu Minister Dowers, a implementa un cambio temporal den e proceso di aplicacion pa permiso di trabao. Esaki ta encera e suspension temporal di e “arbeidsmarkt toets” individual cu tradicionalmente DPL ta haci prome cu DIMAS por trata un peticion.

Segun Cicilia, e ahuste aki ta un reaccion necesario pa acelera e tramite di permiso laboral, mirando cu e

arbeidsmarkttoets individual ta crea un ‘bottleneck’ den un periodo caminda e demanda ta supera e oferta riba e mercado laboral.

Sinembargo, na momento cu a anuncia e medida aki, a crea hopi preocupacion entre trahadornan local, ya cu intencion tras di e arbeidsmartktoets ta pa sigura cu no tin un persona local capacita pa haci e trabao prome cu duna un permiso na un stranhero pa haci e trabao aki.

Den e entrevista cu Eman, e reportero a comenta cu “nos a mira durante añanan, sobre todo e ultimo añanan aki, cu hopi hende ta buscando trahador, cu nan no ta haya. Otronan kier trece nan di afo, pero tin un cantidad akinan cu no tin permiso, cu tin hopi aña na Aruba,” sugeriendo cu e maneho pa alivia e “crisis laboral” ta vincula na e proyecto di amnistia.

Ken ta eligible pa amnistia?
Contestando si ya por bisa ki rekisito lo tin pa e amnistia, Eman a bisa cu “mester discuti e [detayenan] specifico cu minister Dowers, kende ta trahando hopi duro riba e programa aki.”

El a enfatisa cu “riba dia cu a presenta e idea den Conseho di Minister, cu tabata dos siman atras, tambe tabata e dia cu a cera e oportunidad” pa bin na remarca pa e amnistia. “Pasobra nos tabata sa cu despues di present’e na Conseho di Minister, lo bin rumor, y logicamente e preferencia, y e aspecto cu nos kier regla, ta pa hende cu ya ta akinan,” Eman a bisa. “Nos no ta bay crea un situacion unda hende cu ta scucha cu nos ta bay tin un programa lo bin.”

Eman a bisa cu ya e fecha limite ta fiha, unda hende cu tabata na Aruba caba na momento cu a presenta e proyecto den Conseho di Minister dos siman atras so lo bin na remarca pa loke el a yama e “formalisacion.”

Desafio den institucionnan local

Algo cu premier Eman ta considera un aspecto hopi importante di e proyecto aki, ta pa prepara e institucionnan cu mester duna un parti di e servicio pa e proyecto di amnistia. Prome minister a bisa cu actualmente, gobierno ta den proceso di evalua nan capacidad.

“Ban bisa, Ministerio Publico tin cu duna un certificado cu e persona no tin aspecto criminal, e ora e cantidad di hende cu lo bay Ministerio Publico pa busca e carta ey ta bay aumenta.” E ora OM lo mester ta bon prepara pa e fluho adicional aki di solicitud.

Crucialmente, premier Eman a menciona tambe e parti di Censo, cu ya caba ta confrontando reto pa procesa e cantidad di persona cu despues di ricibi nan permiso na Dimas, mester inscribi.

Mei ultimo, Bon Dia Aruba a ricibi informacion di director di Censo, Sharin Luydens, kende a splica cu ya a pone e minister anterior y e minister actual di e problemanan di capacidad cu tin na Censo, specificamente pa inscribi persona cu a ricibi nan permiso na Dimas.

Sra. Luydens a splica cu manera ta conoci, e cantidad di permiso a aumenta drasticamente, cual e efecto cu ta bin cune ta cu e periodo di espera pa un afspraak (wachttijd) a subi.

“Esey ta algo normal pasobra ta mesun tanto trahado tin den Censo cu ta haci esaki, y ademas di esey, e ta un proceso complica, pasobra ta Censo ta controla tur documento riba nan originalidad y legalidad,” Luydens a splica na mei. “Manera tur hende sa ta poco tempo tabatin un caso grandi di falsificacion di documento, pues ta mas extra cautela mester tin.”

Otro factor cu ta hunga un rol den e atraso cu proceso di inscripcion ta e dificultad y complehidad di e proceso. Manera menciona ariba, e proceso di inschrijving, particularmente un prome inscripcion, ta costa hopi trabao y control, “pasobra nos ta controla e acta di nacemento y acta di matrimonio pa wak si esakinan no ta falso.” Sra. Luydens ta enfatisa cu Censo ta haci esaki, y no DIMAS. Ademas, e propio proceso di inscripcion den e sistema ta tuma su tempo y control necesario, pasobra, di prome, ta un empleado ta hinca esaki manualmente – cu ta in trabao preciso y mester yena e atributonan pa e logisch ontwerp pa cu un PL na un manera corecto – y otro empleado ta control’e. E ta basa riba un “4 ogen principe.”

Apart di esey, tin un cantidad limita di personal dedica pa atende cu e inscripcionnan, cu ta nifica cu cada trahador ta carga cu hopi trabao. “E departamento cu ta haci esaki ta consisti solamente di 4 colega y un chef di e afdeling, di cual nan ta haci tur otro tareanan tambe cu ta regarda Burgerlijke Stand (input), entre otro nacimento, erkenning, inschrijving rechterlijke uitspraken, schijnhuwelijktoets, overlijden etc.,” Luydens a splica.

“Unabes cu e persona ta formalisa pa Dimas, e mester inscribi den Censo, cu Censo ya tin desafio cu esey,” Eman a splica. “Mester fortifica Censo pa por maneha e cantidad di hende cu ta bay acudi pa inscripcion. Kiermen tin mas trabao. Tin biaha hende ta pensa cu ta djis e parti di ley y su condicionnan, pero tambe [mester] prepara e institucionnan pa nan por ta capaz di ehecuta e proyecto.”