Ta parce cu hunga cu candela a bira popular den Caribe Hulandes. Y cu candela nos ta referi na e forma con na varios isla gobierno ta haci cos cu no mester haci, y den otro caso ta keda sin haci algo cu ta necesario pa e poblacion di e isla mes. Un ehemplo di e ultimo aki ta loke ta pasando na Sint Maarten actualmente, unda arogancia di poder, frustracion pa intervencion di Hulanda, y falta di boluntad pa actua contra criminalidad organisa ta desemboca den un actitud negativo pa loke ta e exigencianan internacional encuanto labamento di placa y combatimento di terorismo.

Ta falta solamente algun luna pa gobierno di e isla haci pa cual na Aruba tabata existi e sano huicio pa no bay busca problema unda bo no tin nada di gana. Desde cu na 2009 Aruba a haya su mes confronta cu un rapport sumamente negativo di Financial Action Task Force, a traha diligentemente pa crea e legislacion necesario pa nos no haya nos den problema grandi pa loke ta nos funcionamento dentro di e sistema internacional di transaccion financiero y e supervision riba esaki.

A pesar di e advertencianan, tambe di banda Hulandes, no ta parce cu tin algo ta bay move. Por ta cu e politiconan di e isla ey ta kere cu nan por hunga “Russian roulette” pa provoca Hulanda pa interveni abiertamente, pa scapa economia di e pais, y mas cu tur cos, scapa e poblacion di problemanan grandi. Mescos Aruba, Sint Maarten tambe ta un isla cu mester importa practicamente tur cos, y ora bo pagonan den exterior no por cana bon, o no ta cana mes, e problemanan di abastecimento por bira hopi grave. Si en berdad Hulanda mester interveni, ta logico cu e politiconan aki ta bay bisa: ”Aha, net loke na tabata kier haci hopi tempo caba; laga nan purba, pa nos mira te unda nan ta yega.” Nos no sa unda e storia aki ta bay caba, pero ta di spera cu den e consulta entre e tres prome ministronan tumando lugar den e dianan aki, e coleganan di Aruba y Curaçao por mustra nan colega di Sint Maarten kico por ta e consecuencia di deliberadamente no actua.

Nos tabatin un intervencion caba recientemente na un di e islanan mas chikito, St. Eustatius, unda corupcion y abuso di poder a bay asina leu cu Hulanda mester a interveni. Y ora esey a sucede, nos por a mira cu e politiconan afecta practicamente no tin apoyo di pueblo, cu ta keda trankil mientras Hulanda ta tuma autoridad pa nan. Realmente nos no ta kere cu Hulanda lo tin gana di interveni, pero ora mester, nan no lo duda.

Recientemente nos tabatin un caso contrario, unda no a keda sin haci algo pa busca problema, pero a haci algo pa busca problema. Esaki ta e caso cerca nos mes aki na cas, unda parlamento, pa ta mas exacto e fraccionnan cu ta sostene gobierno di coalicion, a dicidi di bay riba un tour di locura, unda falta di conocemento di con Reino Hulandes ta funciona, a conduci na un accion cu a pone nan propio gobierno ‘on the spot’. Ta facil pa core bisa, manera a sucede tambe, cu ta parlamento a tuma accion ‘legitimo’ pa trece amienda na lugar di un cambio di ley limita cu gobierno di Aruba y di Hulanda a acorda. Masha bunita, pero ta ken ta sinta cu e ‘platos rotos’? No parlamento, pasobra nan supuestamente a haci nan trabao y a entrega un ley, cu riba su mes ta nan derecho, pero e storia no a caba ey. Aparentemente tur, o en todo caso mayoria di e parlamentarionan mester por a sali di Colegio Arubano cu un diploma y por lo tanto mester a haya algun les di ‘staatsinrichting’. Si nan a paga tino, nan por tabata sa cu ora cu parlamento caba di haci nan trabao, ta cuminsa trabao di e representante di Rey… Sin su firma lo no tin ley mes… Claro cu e poder di no firma ta hinca den un cuadro di garantia di revision di su decision. Raad van State lo haya e peticion pa duna su conseho. Si nan ta haya cu Gobernador mester firma toch, y Conseho di Ministro di Reino ta haya esey tambe, Gobernador ta haya e ley atrobe pa firma.

Pero, con grandi e probabilidad ta cu Conseho di Reino, cu mayoria permanente Hulandes, ta bay opina cu ta bon pa e ley aki elimina su supervision riba Aruba su maneho financiero, cu ta ainda un necesidad grandi? Si Hulanda/Reino dicidi di mantene e supervision actual, lo por scoge pa elimina e cambio di ley aki, pero ainda lo mester pasa un proyecto di ley nobo, cu ta bay topa cu mesun resistencia den mesun parlamento?

Laga nos no lubida cu e asunto aki por bay tuma un rumbo totalmente diferente… Y esey ta cu Raad van State ta conseha cu tabata un mal idea ‘from day one’ pa hinca e supervision di Reino den un ley local. Den tal caso nan lo por conseha Reino pa traha un ley di Reino o actua bao di un Algemene Maatregel van Rijksbestuur. Pregunta na e parlamentarionan: kico boso/nos a gana? Candela?