Bon Dia Aruba a tene un entrevista cu Tico Monte, kende ta Office Manager di Ibero American High School. El a splica nos con e proceso pa muchanan indocumenta, un klas di ESL y nan punto ta a base di sistema di scol Mericano.

Antes tabata bisa cu e scol tabata pa mucha Latino. E no ta asina, e sistema a cambia. Hopi stranhero a cuminsa haya problema na DIMAS, ‘esey a haci cu nos a cambia na e scol’ y el a bira local.

Sinembargo, nan tin klas cu nan ta yama ESL (English Second Language). Esey ta un klas pa mucha Latino por siña les na Ingles prome, anto despues sigui cu nan estudio na e high school mes.

E ESL ta dura 2 aña, pero un mucha cu ta cu bon den idioma por haci’e den un 1 aña. Lo importante ta cu mester ta bon pa por hiba un estudio na Ingles, pa motibo cu no tin niun maestro cu ta papia Spaño. E mucha tin cu papia y traha cu Ingles.

Persona indocumenta, cu nan ta haci excepcion, pasobra un mucha tin cu sigui studia. Pa motibo cu tin klas pa nan, e ta bira facil, pasobra tanten nan documentacion ta den proceso, nan por atende e scol. Sin cu esey pasa, e mucha no por bay High School sin papel.

Nan por drenta ESL, pero no High School pa motibo cu lo confronta cu ilegalidad na scol. Nan ta provee ESL ora documento ta den proceso. “Nos tin un bon cooperacion cu DIMAS den e parti ey. E ora cu Dimas haya e papel y nan ta den proceso, nan ta haya certificacion pa traha cu esunnan cu ta bayendo scol.”

Di parti di nan tin e control, momento nan wak cu e documentonan no ta procesa, ‘tin cu bisa cu no por tuma nan pa sigui cu scol’. Pa nan haci e cambio pa High School tambe mester wak cu papel ta den proceso pa por drenta.

Monte ta splica cu e cambio a bin ora cu hende local a cuminsa mira Ibero American High School como un alternativa, pa motibo cu ta duna advies pa bay MAVO, EPB of SPO, pero mayor ta bisa cu no kier EPB pa nan yiu.

Tambe ora nan a forma base, caminda ora e mucha caba 6de klas, e ta drenta bay den klas 7. Nan ta dos klas cu 7 y 8 manera brugklas (e klas preparatorio pa drenta high school) despues e ta cuminsa 9, 10, 11, 12 den 4 aña di high school.

Middle school ta solamente pa esunnan cu a caba Mavo, of e otro scol y ta drenta Ibero. E prome y di dos klas di MAVO ta nan 9th grade. E di tres y cuatro aña ta e ’10th grade’. Segun Monte, ta mas halto.

Sinembargo no tur mucha cu caba e high school ta na e nivel halto. Pa un mucha cu caba su scol y e bay e universidad, mester tin un cualificacion halto. E high School Mericano ta duna 3 posibilidad. Tin un categoria di high school ‘dividi pa e famoso nomber GPA’.

Pa un studiante tin un cualificacion halto pa bay universidad di biaha, e mester tin un GPA di 4.0 pa por drenta. Pa un studiante bay college, mester tin un 3.0 GPA. Monte ta bisa cu esey ta e averahe den cifra den sistema Hulandes di 8.5 ariba.

Si un mucha tin un 3.0 GPA e por drenta un Hogeschool. Nan ta recomenda tur mucha cu kier bay, pero e ‘rate’ mester ta bon. “Nos no ta recomenda tur hende pa bay Hulanda. Nan mester yega na cualificacion pa por guia nan bay Hulanda.”

E studiante ta busca locual e kier sigui studia y personal di e scol ta sinta cune pa wak cua scol ta e miho p’e. “Nos ta keda monitor nan di cerca.” Nan tur ta scoge estudio internacional. E ta bisa cu ta facil mirando cu na Hulanda tin facultad na Ingles y por sigui e estudio cu facilidad.

Ora nan haya un diploma na Ingles, nan mester sigui e mesun idioma, pasobra pa nan bay bek na estudio na Hulandes ta bira mas dificil pa nan busca staatsexamen, ‘ta bira masha dificil nan haci’e’.

Si un mucha haal su puntuahe adecua nan por studia afo si nan tin e paspoort pa haya e lening. Esunnan cu ta indocumenta no por cay na remarca pa un prestamo di estudio, pero tin otro opcion, manera beca (scholarship). Monte ta splica cu tabatin studiante cu a haya un scholarship presidencial na New York, cu un 4.4 GPA. Actualmente e ta studiando eynan.

Tambe tin e aña aki e prome studiante cu a termina su estudio na Hulanda. El a studia ley internacional. E ta sigui na Hulanda trahando pa haya experiencia, mirando cu a haya oportunidad na un bufete di abogado.

Ibero American High School ademas ta haci otro actividad, manera participa den Aruba Doet, haci actividad rond di Aruba, of participa den cualkier deporte of competencia cu tin pa mucha keda desaroya.