Na mei e team MAPS di e programa di energia di UNDP di Nacionnan Uni (UN) tabata na Aruba pa yuda nos pa traha un map pa yega na e Sustainable Development Goals (SDG) di UN pa 2050. Conclusion ta resulta awor entre otro cu Aruba ta riba bon caminda, pero tin cierto buraconan ainda.

Lider di e team Marcel Alers ta conclui esaki den un entrevista cu Bon Dia Aruba. Den preparacion prome cu e bishita na mei, nan a puntra gobierno pa manda tur documento relevante riba maneho, strategianan, plannan pa asina e team por traha un mapa inicial. “Na Aruba nos a papia cu mas hende posibel representando e comunidad di Aruba riba diferente tereno. No solamente cu esunnan di gobierno, pero importante tambe representantenan di e sector priva y sociedad civil manera NGO nan, academia.”

Aruba a manda 36 diferente documento na diferente idioma. Ora e delegacion tabata na Aruba nan a haya mas documento. Basta informacion segun sr. Alers, pero e tabata fragmenta y no consolida. Tambe tabatin diferente tipo di documento. Esaki a tuma e team hopi tempo analisa y haya e informacion relevante. Informacion necesario pa e team por determina con leu Aruba ta cu e metanan di SDG. Y unda ainda ta falta.

Conclusion di e team MAPS: gran parti ta mustrando cu Aruba ta riba un bon caminda. Por bisa cu mas tanto 80% di e metanan di SDG ta menciona den e documentonan, segun sr. Alers.

Cautela cu e conclusion
Pero cu esaki bisa, sr. Alers ta indica cu mester tuma conclusion aki cu cierto cautela. E analisis di e documentonan di gobierno no tabata uno cualitativo, segun e. “Nos no a bay hopi profundo, den e detayenan, pa evalua si nan ta realistico, of si nan ta corecto. Nos no a haci e analisis ey. Nos a solamente wak si e metanan ta menciona den e documentonan, si of no. Nos por a comete cierto eror tambe den e proceso y tin buraconan cu nos no sa di dje.” Pues durante e bishita na Aruba nan a purba di haya un bista completo.

Atrasa riba tereno di proteccion naturalesa
Aki nan por identifica miho ki metanan ta bayendo bon y cua no. “Nos a identifica cierto buraconan. 19 di e 169 metanan cu ta categorisa den 17 metanan principal, no ta haya e atencion mereci. E metanan den e categoria Planet, aki Aruba ainda tin hopi trabou pa cumpli cu nan”, segun sr. Alers. Den e parti di recursonan natural, manera proteccion di areanan di naturalesa, nan ta mira cu tin hopi cos cu ta falta ainda. Tambe den coastal zone management, maneho di nos costanan y marina, tin buraconan.

Pero e general a base di e documentonan y e bishita, e team di UNEP ta constata cu ‘e no ta bayendo malo’. Sr. Alers: “E no ta completo pero Aruba tin un bon punto di salida. P’esey nos a bisa no ta importante pa enfoca mucho riba e buraconan aki, sin no bay di biaha pa e segundo paso: identifica prioridadnan.”

Atencion riba e prioridadnan
E ta splica cu ta mas importante pa hinca mas energia den e areanan cu ta acelerando  e proceso di yega e metanan sostenibel. “Si bo ta atende cu nan, bo ta cumpli cu mas metanan pareu di biaha. Y asina progresando mas lihe.” Pasobra nan ta ripara cu pa hopi paisnan e cantidad di e metanan ta spanta nan. “Nan ta hopi pa cumpli: 17 meta principal dividi den 169 metanan y 200 indicadornan. Paisnan rond mundo ta puntra nan mes: unda nos mester cuminsa.” Su team e ora ta yuda e paisnan pa determina e metanan cu ta mas facil pa cumpli of lo yega mas lihe na resultado positivo.

Diversificacion economico
E prioridadnan pa Aruba ta entre otro diversificacion economico. “Aruba ta depende manera conoci principalmente riba dos pilar so: turismo y e refineria den e caso esaki habri. Esaki no ta algo cu bo kier como un pais. Un pais mas diversifica ta miho proteha contra shock y cambio.” Ora di puntra sr. Alers den cua sectornan economico nobo  Aruba mester inverti, e ta bisa cu nan ta mir’e otro. “En bes cu bo ta scoge cua, ta miho pa crea miho circunstancia  pa lanta  negoshi. Crea miho condicion pa negoshi chikito por opera. Asina e comunidadnan comercial mes lo yega na actividadnan comercial cu tin bida na Aruba.”

Pues gobierno mester enfoca mas riba e condicionnan pa hende facilmente por lanta negoshi, segun sr. Alers, cual tambe tin un relacion cu educacion (un otro meta riba agenda di SDG). “Den e discusionnan cu nos ta tene aki, nan a trece dilanti cu tin hopi reto pa e sistema educacional na Aruba. Cu e sistema aki no ta duna e graduadonan cu mester pa e economia. Cu tin un mismatch, entre e graduadonan y e trabou disponibel aki.” Tambe sr. Alers ta bisa cu nan a tende critica riba e calidad di enseñansa, docentenan, material, etc. “Esaki tambe ta un area unda Aruba mester atende.”

Otro prioridad: uzo eficiente di energia
Un otro prioridad ta energia, segun e team. Aruba a inverti hopi, manera nos por lesa den medionan di comunicacion, den e transicion di uza recursonan di energia fossiel pa esunnan mas sostenibel.  Esey sigur ta algo pa aplaudi, sr. Alers ta bisa. “Pero ainda tin hopi cos den e ramo aki cu no ta cla. Tin basta potencial ainda entre otro cu lo crea trabou. E meta pa energia tin relacion cu hopi otro metanan riba e agenda di SDG. Pues si bo ta atende cu nan, bo por cumpli cu mas metanan cu awor en bes cu awor ta enfocando  principalmente riba transicion di recursonan di energia.”

E ta duna como ehempel cu Aruba a inverti hopi den parke molina di biento, parke solar. Tin un otro parke di molina (Urirama) planea, e ta bisa, pero ta luchando pa realisa esaki. “E ta den corte m’a compronde pa motibo di e luga unda e mester bin. Banda di esaki tabatin un proposicion pa un sistema di waste to energy pero cu tambe a bira un problema.” Pues Aruba ta cay atras riba locual nan a planea, e ta conclui.

Sr. Alers ta mustra tambe cu e meta pa uza energia mas eficiente no ta haya suficiente atencion. “Esey ta algo cu a ignora un poco. Nos a mira den e documentonan cu esaki ta wordo menciona pero no ta dun’e suficiente atencion. Anto esaki ta algo cu Aruba por haci sigur. Por baha e demanda pa energia cual ta nifica cu no mester yega na asina hopi recursonan di energia sostenibel. Pasobra e ultimo ainda ta caro, bo mester inverti hopi pa realisa nan. Pues un uzo mas eficiente di energia mester bay hunto cu e transicion pa energia sostenibel.

Problema pa maneha
Un otro motibo ta cu e diferente forma di energia sostenibel, procediendo di biento, solo etc., tambe ta bira un reto grandi pa maneha. “Esaki lo bira triki. E sistema pa maneha tur e fuentenan di energia lo bira complica hopi lihe.” Pues e parkenan nobo, di por ehempel molina y solar, lo bira un ‘challenge’ e ta conclui. “Esaki ta clarifica dicon e proyectonan ey ta enfrenta tambe dificultad pa realisa.” Pues si Aruba ta hinca mas energia di yega na un uzo mas eficiente di energia, nos pais por cumpli mas facil e metanan concerni di SDG, sr. Alers ta bisa. “Un uzo mas eficiente di energia en general ta resulta mas barata. Pues eynan bo ta cuminsa. Prome bo ta reduci bo demanda di energia pa asina bo no ta spaar mas energia, pero tambe mas placa.”

Companianan di utilidad
Bon Dia Aruba a puntra sr. Alers e ora si esaki lo no crece problema pa e companianan di utilidad na Aruba como cu nan ta beneficia di bende energia. Pa motibo cu companianan den man di gobierno tambe ta invertiendo den por ehempel parke solar, etc.. E ta bisa cu e ta compronde cu e companianan di utilidad mes no ta asina interesante pa baha e consumo di energia. “Pero esaki ta un pensamento pa tempo cortico. Pasobra si bo baha bo consumo di energia, esaki lo conduci na un sistema mas stabiel, cu bo por maneha mas facil y ta costa menos pa opera. Y en general e demanda pa energia lo keda subi den futuro. E ta un calculacion complica pero tin motibonan suficiente pa e companianan si mester ta interesa pa inverti den uzo di energia mas eficiente.”

Sr. Alers ta bisa si e companianan y of gobierno no ta mira esaki, nan por mustra nan y asina yuda Aruba pa cumpli cu mas metanan di SDG.

Importante: awa
Finalmente e ta haya cu no tin mucho atencion pa awa. “Awa mester ta un preocupacion mayor aki. Tin un planta aki cu ta produci awa y p’esey no ta mira esaki como un problema, como cu tin suficiente awa disponibel. Sinembargo e ta hopi caro pa produci y ta uzando hopi energia. Y awor e energia uza no ta hopi limpi. Pues akinan bo ta mira e relacion entre awa y energia unda bo ta uza mas energia sostenibel pa produci awa y asina baha e carbon footprint di Aruba, cual tin un relacion cu e clima. Asina bo ta mira tur cos ta conecta cu otro.”