Organisacionnan civil tin un papel pa hunga den maneho di pais Aruba, pero ki realmente ta nan tarea y kico ta nan contribucion real? Pero, pa midi esaki, ya no por usa modelonan desaroya pa paisnan grandi, y mester uno specifico pa estadonan di isla chikito.

Esaki ta parti di e investigacion doctoral ‘Crea balor for di abou (Creating Values from the ground up)’ di Thaïs Franken, MSc, lector/docente na Facultad di Arte y Ciencia (FAS) na Universidad di Aruba.

Tabata na 2021 cu Franken a dicidi e kier busca contesta riba con sociedad civil (maatschappelijkmiddenveld) por ta mas envolvi den gobernacion di Aruba y con nan por ta mas visibel pa asina nan trabou por keda traduci den maneho y implementacion.“Hopi biaha por tende di e grupo cu ‘no ta tende di nos, no ta envolvi nos, no ta scucha nos y no ta sigui nos recomendacionnan.’” Franken a bisa.

Su investigacion ta pa haya un miho bista con organisacionnan den comunidad por crea balor y kico e balor agrega aki ta.

E academico a scohe pa compara dos modelo di gobernacion cu otro, pa determina cu a factor ta hunga un papel den efectividad di sociedad civil. Asina e ta investigando e realidad di Boneiro cu tin dos capa di gobernacion y Aruba, cu tin un. “Mi kier wak si diferencia di sistema di gobernacion ta impacta organisacionnan civil, nan funcionamento y e balor cu nan ta crea.”

Tres sector
Banda di esey, Franken ta comparando diferente sector di sociedad civil, manera esun di salud cu enfoke riba cuido di adulto mayor, un di e problemanan mas grandi na Boneiro y ta birando uno serio na Aruba tambe.

E otro sector ta bienestar, unda e ta analisa organisacionnan social cu ta traha riba derecho y proteccion di hende muhe y hoben. “Temanan di violencia domestico por ehempel cu ta impacta hende muhe y hobennan, pero tambe con durante decadanan nucleo di famia a cambia hopi; influencia di afo riba norma y balor; mas hende muhe trahando; mayornan cu tin cu traha mas trabou, cu consecuencia cu tin menos tempo pa yiunan. Ademas, di un situacion economico cu ta produci mas tension na cas cu ta hisa risico pa violencia domestico.”

E di tres sector ta cultura, cu ta specialidad di e investigado. Franken a haya su Maestria riba e tema di cultura. “Mi kier investiga e potencial mas profundo ainda. Economicamente mi sa cu nos mercado laboral ta enfocando hopi riba hospitalidad, pero nos ta mirando tambe cu hobennan no ta mucho interesa pa traha den e sector ey, nan no ta studiando pa traha den hospitalidad. Nan ta mas den e sector di creatividad, data, tecnologia di data,” el a splica. “Sinembargo, na Aruba nos no ta trahando riba un economia cu ta brinda posibilidad pa empresaria den e sector di data y tecnologia.” Su obhetivo ta pa sa con organisacionnan cultural ta opera den e sector aki y kico ta e balor agrega di nan trabou.

E interesante di e investigacion te cu awor ta bisto cu algun sector ta mas exitoso cu otro. E meta como tal ta pa saca afo con un organisacion ta funciona miho, cua ta e factornan, por ehempel colaboracion cu Hulanda, of si e tin di haber cu fondo. “Kico ta haci cu un organisacion por funciona miho cu otro y tin mas fondo.”

Basa riba su investigacion te cu awor, e ta hopi bisto cu e sector di cuido ta miho organisa cu e otro dos sectornan. E ta esun mas fuerte, e tin mas fondo y esun cu ta ricibi mas atencion. Aki ta mira e diferencia tambe entre Boneiro y Aruba. “Hulanda ta inverti hopi placa den cuido. Si mir’e na nivel di cooperacion, esnan den sector di cuido ta traha mas cerca (y miho) cu otro compara cu e sectornan di bienestar y cultura. Y ami kier sa di con.”

Modelo nobo
Thaïs Franken a usa e asina yama Public Value Model pa evalua su datonan“cu finalmente ta e punto principal di e investigacion.” Su conclusion inicial sinembargo tabata cu e modelo aki, desaroya pa paisnan desaroya manera Merca y Hulanda no ta traha den contexto di sociedad di isla chikito. “Nos ta usa hopi maneho cu ta aplicabel den paisnan grandi y desaroya manera Hulanda, riba gobernacion, administracion publico. Mayoria di e teorianan aki cu ta diseña pa e ‘global north’ no ta traha pa paisnan di isla chikito, comunidadnan chikito, unda e dinamica di poder ta diferente, e relacionnan entre sociedad y Gobierno ta hopi mas cerca,” Franken a splica. Ta mira tambe cu e influencia di exterior ta haci cu e comunidadnan chikito aki ta hopi mas vulnerable.

“Nos ta copia modelonan di Hulanda y nan no ta funciona pa nos comunidad. Locual mi a haci, ta pa mira kico mester cambia den e modelo pa por contextualisa e realidad di un pais di isla chikito.”

Franken pues a desaroya un modelo nobo pa evalua e datonan segun un cuadro nobo y determina si e ta funciona of no. Esaki ta unda e ta awor den su investigacion, esta cu e mester bay mira con su data ta traha den e modelo nobo cu el a crea y si e ta cuadra tambe. “Mi ta bay midi e balor publico agrega cu organisacionnan civil ta genera den e sectornan. Despues mi ta bay haci un haci un analisis di e rednan. Mi ta bay pone e organisacionnan riba mapa, mira ken ta traha cu ken y di con algun no ta traha cu otro. Asina lo determina oportunidadnan y cua ta e buraconan den e funcionamento.”

E ultimo fase di e investigacion ta pa analisa e liderazgo den e organisacionnan pa mira ki tipo di herment mester pa nan por realmente co-crea hunto cu Gobierno“pasobra locual kier ta pa organisacionnan civil ta realmente envolvi y tin un papel grandi pa hunga den maneho di Aruba. Pero pa nan por haci esaki, y haya e espacio nan mes, nos mester sa con pa crea den conhunto, y esey ta rekeri liderazgo cu ta facilita e proceso. Loke nos kier finalmente ta pa e organisacionnan aki no solamente por sinti nan mes scucha, pero sigur participa den maneho di nos pais,” Franken a splica.