Ayera, un ciudadano preocupa, Jayburtt J. Dijkhoff, a comparti un carta abierto na drs. Sra. Mervin Wyatt-Ras (AVP), minister di Salud Publico, Asunto Social, Asunto di Adulto Mayor y Cuido di Adiccion. Den e carta, fecha 5 di september 2025, e fundacion ta haci un peticion a base di e LOB (Ordenansa Nacional transparencia den gobernacion, AB 1999 no. 12).

E carta, firma pa presidente di Fundacion SIKI, Jayburtt J. Dijkhoff, un “ciudadano preocupa cu a duna hopi les den e area di derechonan di pashent y bon gobernacion,” tambe a ser manda pa AZV, Hospital Horacio Oduber, IVA y DVG.

“Cu un preocupacion profundo mi ta dirigi mi mes na bo persona den nos lenga materno. E nivel di corupcion, formacion di cartel y conflicto di interes den nos sistema di salud ta parce di ta aumentando mas y mas, y esaki ta bay costa di nos pueblo – di e jong te grandi. Locual cu a wordo traha pa proteha pashent, awor ta menasa di bira un sistema scur y inhusto.

“Esaki no ta un caso trivial. Na 2019 Banco Central di Aruba a haci investigacion riba corupcion. E conclusion general tabata cu den nos pais esaki ta aumenta cada bes mas y hasta a para bira un custumber den haci negoshi. Den mes rosea ta mustra cu mas di 85 porciento di Arubianonan ta [na fabor] pa tin mas transparencia y e asina-yama ‘Open Government Data’ (data abierto di gobierno).

“Den su di dos investigacion na 2021, Banco Central a conclui cu e manera mas efectivo pa combati corupcion ta pa hendenan humilde meld esaki. Introduci un asina-yama proteccion di divulgante (klokkenluidersregeling) dentro di sector publico por ta e medida mas importante cu gobierno por tuma pa combati corupcion.

“Kiermen, cu e peticion aki no solamente mi ta haci uso di mi derecho como ciudadano, tambe mi ta uni mi mes na e conclusionnan di Banco Central: pa meld, pa pidi transparencia y un maneho abierto, cual ta factornan esencial pa combati corupcion y pa restaura e integridad di nos instancianan.

“Mi ta entrega e peticion aki no pa motibonan politico, sino como un ciudadano preocupa. Mi persona ta traha incansablemente pa seguridad y calidad di cuido di salud y a funda e Plataforma Plashentnan di Aruba, e prome organisacion riba nivel nacional pa derechonan di pashent y tambe Fundacion SIKI. Pa añanan largo mi a yuda pashent gratuitamente cu conseho y sosten den nan buskeda pa un cuido di salud husto y di bon calidad, pero tambe mi a duna hopi les riba tereno di derechonan di pashent y mas ainda riba e tereno di bon gobernacion.

“Como tal mi por papia cu autoridad duna na mi pa Universidad di Utrecht y mi trabao como educador riba e tereno di derecho di salud y bon gobernacion, cu a yega tempo pa cuminsa papia abiertamente tocante e situacion cu Aruba ta aden. Berdad Aruba tin bon dokter, nurse y profesionalnan di cuido, nos tin un seguro nacional pa cubri lo necesario y tin interes pa nos sigui mehora. No ta mi intencion tampoco pa punta dede riba otro, pasobra esey no ta bay yuda pa nos yega na solucionnan berdadero. E punto cardinal ta cu e sistema di salud y maneho nacional no ta funcionando optimal. Al contrario, e ta permiti fayonan grandi den comunicacion, coordinacion, atencion y hasta corupcion.

“P’esey mi kier haci uso di mi derecho a base di Articulo 2 di LOB. Mi ta cita Articulo 2 na Hulandes como lo siguiente: “Een ieder kan de minister schriftelijk verzoeken om informatie, neergeleged in documenten.” Den otro palabra, cualkier ciudadano por pidi minister pa divulga informacion di gobernacion.

Conforme articulo 3 di e mesun ley aki, bo persona ta rekeri pa responde dentro di 3 siman di tempo, kiermen mas tarda riba 26 di september 2025, y pa haci esaki por escrito y cu argumentonan. Mi ta solicita pa minister su contesta wordo haci publico tambe, pa asina pueblo por wak ki medidanan a wordo tuma.”

Sr. Dijkhoff despues ta e cinco punto riba cual e ta solicitando pa minister Wyatt-Ras divulga informacion.

1. Conflicto di interes AZV-HOH-IVA

Den esaki, Dijkhoff ta pidi pa e minister revela “i tin maneho of otro regla publica den cual ta para con ta preveni of limita conflicto di interes entre AZV, Hospital Horacio Oduber, y IVA. Tin un relacion amigable entre e instancianan aki y no tin claridad con IVA ta haciendo uso di su autoridad pa guia sector di salud pa cumpli cu ley. “Si no tin maneho, minister por splica pueblo na placa chikito?”

Tambe ta puntra ki maneho tin pa evita cu e propio coordinadornan di e minister, cu tin of tabatin un relacion laboral of cu ta den conseho di supervision cu cualkier instancia den cuido por tin un influencia demasiado grandi riba e maneho nacional di e minister. “Den pasado esaki a mustra un practica comun cu ta hiba na conflicto di interesa. SI minister por splica pueblo con esaki lo wordo combati.”

Den mesun linea, kier sa ki maneho tin pa evita conflicto di interes entre AZV y dunadornan di cuido, ya cu ta consulta of nombra e mesun expertonan cu tin contract of ta haya pago for di AZV, por ehempel den e comision pa manda pashent den exterior. “Con minister ta kere cu AZV por cambia esaki pa evita conflicto di interes di colega dokter cu mester keur verwijsbrief di su colega?

Ademas, ki medida a of ta bay tuma pa mehora control riba e ‘lumpsum’ cu HOH ta haya tur aña y riba cual no ta exigi pa duna cuenta di tur inversion haci “den supuesto nomber di pashent.”
“HOH a inverti den varios cos y ta costa pueblo mas cu 400 miyon [Florin] pa aña. Lo ta bon pa informa pueblo mihor unda e placa aki ta bay pa asina wak berdad si atencion ta bay na unda e mester bay.”

2. E proceso di tuma keho door di IVA
Dijkhoff tabatin tres pregunta riba e topico aki:
IVA ta e inspeccion pa pashent y ta propaganda di ta e autoridad pa tuma keho, pero ningun caminda por haya e base legal pa esaki. “Minister por confirma si tin un Decreto Nacional (Landsbesluit) a base di art. 17 cu ta permiti IVA tuma keho y yuda pashent den un forma corecto? Y si e Decreto Nacional aki no ta existi, a base di kico ta atende e pashent? Hopi pashent ta wordo manda di cashi pa muraya y IVA no ta tene cuenta cu vooral hende grandi no tur ora por pone nan keho riba papel. Si minister por aclaria e situacion penoso aki pa e pashent.

“IVA ya ta existi pa mas cu 7 aña, pero ta hopi leu for di comunidad. Minister por duna un resumen di e cantidad di keho cu IVA a haya y soluciona durante ultimo 7 aña aki, y si a base di esaki IVA a logra saca un analisis of rapport pa indica unda e problemanan grandi ta den salud?

“Si minister por elabora tambe riba e hecho cu door di e cultura di miedo solamente un par di hende ta bay entrega keho na IVA, e asina-yama ‘tip of the iceberg’. Kiermen gran mayoria di caso nunca ta yega na atencion di IVA. E ora, ki balor agrega IVA tin cu e poco kehonan cu e ta analisa, y con e tin pensa di cambia su manera di traha pa bira mas efectivo?”

3. Calidad di cuido via maneho di AZV
Pa ley, AZV ta un seguro nacional cu ta ehecuta maneho di minister. E maneho aki ta hopi importante pa e derechonan di pashent y ta importante pa publica esakinan. “Minister por divulga tur e manehonan cu AZV ta bezig ta ehecuta pa asina pashent por ta bon informa tocante su derechonan, incluyendo clausulanan den modelcontract di AZV?”

Tambe ta pidi e minister pa elabora for di cual instancia ta haya sosten tecnico, di salud y huridico pa maneha AZV. “Pa ley, AZV no por dirigi su mes y practica a mustra cu e no por tampoco. Por ehempel AZV ta paga pa cuido so y no den inversion. Un ehempel ta cu HOH tin aworaki un MRI cu no ta adecua pa detecta cierto tipo di cancer. Tampoco AZV kier bay den direccion di prevencion basico pa vooral grupo vulnerable. Minister por elabora con lo sigui maneha AZV pa hacie sostenible?

Finalmente, ta pidi informacion tocante con Aruba lo sigui paga salario di profesionalnan den cuido, teniendo cuenta cu e scarsedad grandi cu tin. Ta paga salario abao pa enfermera, no tin suficiente personal y tin hasta ciudadano ta cobra bao di e nivel minimo pa biba. “Esaki ta haci cu cuido di salud ta hopi vulnerable y cu Aruba no por wanta un otro crisis sin cu esaki ta a costo di bida di hende. Minister por elabora con lo bay soluciona esaki?”

4. Directie Volksgezondheid (DVG) y prevencion
Pa e ultimo 30 aña, DVG no a conoce un structura solido pa sostene minister cu maneho nacional, inclusive anda no tin un director capacita, cu un diploma den salud publico, segun Dijkhoff. Esaki, mientras tur estudio di DVG mes ta bisa cu nos pueblo tin un salud sumamente fragil: obesidad, poco movecion, diabetes y malesa cardiovascular, depresion y cancer. “Ta conoci internacionalmente cu si prevencion no funciona, AZV y nos sistema di salud y social ta na peliger. Minister por elabora si tin un maneho of medida cu lo ser tuma pa fortifica DVG di tal forma cu e por cuminsa traha optimal pa nos pueblo?”

Ta nota tambe cu DVG ta traha maneho, y como tal mester evalua su programanan continuamente. Ta importante pa comparti resultado di e evaluacionnan aki cu pashent y stakeholder. “Minister por comparti e rapportnan den ultimo 20 aña cu DVG a evalua su propio maneho tocante kico a bay bon y kico no a bay bon den e programanan, pa asina por traha un plan di mehoracion? Y si no tin ningun rapport di evaluacion, si por indica con ta bay mehora e proceso aki, ya cu ta placa di pueblo ta paga mas cu 20 miyon Florin pa aña pa DVG por draai.”

Finalmente, ta enfatisa e importancia di prevencion pa mucha y hoben, cu tin derecho di un bon comienso den bida. Ta pidi e minister pa comparti e maneho actual maneho di afdeling Jeugdgezondheidszorg durante ultimo 20 aña y si tin un maneho nobo con lo bay fortifica e afdeling aki pa yuda muchanan, pa ta saludable y pa aki 20 aña bira un generacion sano y ciudadanonan productivo den comunidad.

5. Adulto mayor y persona cu limitacion
Dijkhoff ta considera un secreto publico cu hende grandi ta ser discrimina pa nan edad halto, y esaki yama edadismo. “Edadismo ta hiba tambe na abuso di nos grandinan. Minister por divulga si tin un concepto di ley na caminda y ki medida lo tuma riba termino corto pa yuda e adulto mayor?”

E adulto mayor cu keda diagnostica of ta padece un malesa neurocognitivo manera Alzheimer facilmente ta perde su derecho di autodeterminacion. Hopi biaha ta kita su hogar, su libertad, su placa y hasta e no tin nada mas di bisa. Esaki, segun Dijkhoff, ta un forma di curatela bruto y abuso. Ta puntra ki medida e minister ta bay tuma pa controla diagnostico, segundo opinion y tambe contra abuso di adulto mayor.

Hopi adulto mayor ta cay den problema, entre otro financiero, pasobra no tin dunador di trabao mas, pero si ta obliga pa paga belasting y primanan social completo. Dijkhoff ta nota cu esaki ta hustamente den e edad unda nan tin mester di sosten y cuido, y ta puntra ki medida e minister ta bay tuma contra pobresa y sufrimento innecesario bao di hende grandi.

Finalmente, ta nota cu hopi hende ta biba cu limitacion na Aruba pero no ta haya suficiente oido y sosten. Nan ta confronta stigma y discriminacion den educacion, mercado laboral, transporte, etc. Ta pidi pa minister informa pueblo ki dia lo bay traha riba un ley di inclusion pa asina mucha cu limitacion por traha y participa den comunidad, y ki medida ta bay tuma di awor caba pa mehora derechonan di persona cu limitacion.

E solicitud

“Mi ta solicita minister pa yuda trece transparencia y pa asina hunto nos por mehora e sistema di salud pa un y tur. Esaki mi ta pidi a base di articulonan 2 y 3 di Ordenansa Nacional transparencia di gobernacion, pa divulga documentonan, maneho publica, rapportnan di evaluacion of si esakinan no ta existi, un resumen den cual minister ta splica pueblo abiertamente kico e situacion ta y cu transparencia con nos lo bay combati corupcion y falta di bon maneho,” Dijkhoff ta conclui. “Transparencia no ta un luho sino un obligacion. Sigur ora ta trata salud di hende, dignidad humano y e futuro di cada ciudadano di Aruba. Di pashent te na hende grandi, di hoben te na persona cu limitacion – tur hende merece un sistema transparente, humano, pagabel y husto.”