Economia di Aruba ta bayendo bon; e proyeccionnan pa 2023 y 2024 ta mustra esey. Principalmente sector turistico cu ta carga nos economia ta den bon recuperacion. Sin embargo, ta importante pa tene cuenta cu esey ta e caso si tur cos sigui normal. Y ta esey ta unda por tin sorpresa ainda den e proximo añanan aki.

Asina, tin e cifranan cu ta indica e mehoracion aki, manera e Average Daily Rate (ADR) y consecuentemente tambe e Revenue Per available room (RevPar), ta na nivel mas halto cu na 2019, ultimo aña promer cu Covid a bin daña cuenta. Banda di esey, e propio asociacion di e industria a señala recientemente cu, hunto cu e desaroyo faborable señala, por constata tambe cu e ocupacion di camber ta kedando atras compara cu esun di 2019. E average di ocupacion di camber di hotel lo keda como 9% bao di e nivel di 2019, na solamente 77%. Tuma na cuenta anto cu esaki ta a base di menos reservacion, al menos esey ta anticipa na e momento aki.

Kico ta pasando? A bin mas camber di hotel disponible, cu ta haci cu tin mas oferta di camber? Segun nos a comprende, e tendencia aki ta algo cu por mira den henter region. Despues cu Covid no tabata un problema mas den gran parti di nos mercado principal, tabatin hopi interes pa biaha pa region di Caribe. Awor otro destinacion mas leu manera Europa tambe a bira interesante y e interes pa Caribe ta mengua y e prijsnan lo ‘normaliza’. Ta straño pa no haya e tipo di detaye aki den e relato cu e ministerio encarga cu turismo a duna den siman cu a termina, despues di bishita di delegacion di IMF? Por ta cu no kier conta Aruba esey, pero no preocupa, IMF su manera di acumula informacion ta mas amplio y nan lo tuma e informacion ey tambe na serio. Nos ta custumbra caba cu informacion gubernamental ta mas tanto ‘bon noticia’ for di punto di vista di gobierno, lagando un banda otro informacion cu lo duna un imagen mas balanza di e asunto.

Pero, esey no ta e unico motibo pa dedica e editorial aki na e tema aki. E ta un bon momento pa duna un panorama mas amplio di e desaroyo di nos turismo mira for di un vista riba henter nos region. Por ehemplo, ora nos ta evalua loke a sucede den nos region den ultimo añanan, nos no por keda sin menciona e horcannan cu algun aña pasa a causa bastante devastacion na diferente otro destinacion den nos region. Esaki a causa un empuhe grandi pa Aruba te cu aña 2019. Por a anticipa cu den e añanan despues, ora e otro destinacionnan afecta bin back den operacion, cu esey por a ocasiona un reduccion den e cantidad di bishitante pa Aruba. Esey no a resulta relevante, pasobra e crisis di Covid-19 a percura pa un situacion hopi mas grave. Nos ta saliendo bastante bon for di e crisis ey, pero ta importante pa keda tene cuenta cu e tendencianan general den nos region. Segun informe recien di Caribbean Tourism Organization (CTO), e aña aki e region lo surpasa e cantidad di bishitante di e periodo pre-Covid, cu por yega na mas di 32 miyon turista ‘stayover’. E parti di planificacion y construccion di acomodacion nobo tabata un preocupacion pa e mesun CTO algun aña pasa caba, mirando cu tabata bin cada aña mas turista, sin embargo e grado di ocupacion regional tabata den un tendencia negativo, cu hopi construccion ainda pa realiza.

Awor, nos por pensa cu e tendencia ey no ta toca nos. E pregunta ta e ora, a base di kico nos ta pensa cu nos no por haya un exceso di acomodacion? Un pregunta cu aparentemente no ta preocupa e actual gobierno, pasobra loke nos ta haya di tende ta mas hotel, mientras pa esunnan cu ta bao construccion mes nos no tin hende pa yena cupo di trabao. Esey tampoco aparentemente ta un problema pa gobierno, pasobra ta importa mas hende di otro pais, no? No ta esey nos tin mas di 30 aña ta haci? Y ken ta bisa cu nos no por sigui cu e maneho ey? Y ademas, tin otro alternativa anto? Bon, en todo caso e mesun gobierno a bin cu un lista di posible actividad economico supuestamente innovador y prometedor, di cual nos mester bisa cu e ta parce loke Hulandesnan ta yama ‘gebakken lucht’. Y esey tambe pasobra e propio gobierno ta incapaz pa tuma pasonan pa stimula actividad economico nobo. Un bon ehemplo di esaki ta e politica pa pone tereno disponible pa agricultura, cu ta parce di ta mal pega, mientras a nombra un ‘persona di confianza’ como director di e departamento di infrastructura y planificacion, cu awor ta sinta na cas mientras ta bin critica for di e mesun partico cu e emision di tereno no ta cana… Ta parce cu ainda nan no a comprende cu e tipo di agricultura preferi, mas bien horticultura, no ta depende di emision di tanto bender, sino ta requeri tereno chikito, mientras acceso na awa barata y financiamento merece prioridad.

Y mientras tanto ta keda ripiti loke nos tin tanto aña ta haci, sin tene cuenta cu e hecho cu ta yega un dia cu nos ta haci di mas y nos ta keda pega cu e promer ruinanan cu no ta gana placa mas. Otro lugar a pasa den e experiencia ey caba, nos no ta siña…?