E siman aki e paisnan di mayor importancia den e escenario economico y politico mundial a reuni na Glasgow, Escocia pa papia di cambio di clima y su consecuencianan. Despues di e ausencia na Paris, durante gobierno di Donald Trump, por a tuma nota atrobe di presencia di gobierno di Merca, y cu e deseo di hunga un papel importante y no uno di ‘backbencher’. Pero aparte di e tradicional yamado urgente di diferente banda, y critica pasobra e ‘otronan’ no ta haci suficiente, a yega na acuerdoentre e paisnan mas envolvi den inversion den combustible fosil (fossil fuels) manera carbon, gas y petroleo.

E acuerdonan aki tin como meta reduci considerablemente inversion den e productonan menciona, pa reduci asina nan parti den produccion di CO2 y otro gas toxico. Di otro banda, esaki ta significa cu lo ta bay bin un intento general acelera pa inverti den forma alternativo di genera energia. Ya caba hasta e gigantenan di petroleo, manera ExxonMobil, Shell, BP, a anuncia caba e rumbo nobo den cual nan lo busca nan futuro beneficio, cu ta inversion biyonario den formanan alternativo di energia. Y esakinan ta decision tuma basta tempo pasa caba, unda hasta e mesun actornan grandi riba e escenario di energia ta reconoce cu mundo ta para dilanti cambionan grandi, cu repercusion global. Y si e empresanan organiza mundialmente ta tuma rienda den e asuntonan aki, nan lo ta hacie pasobra nan sobrevivencia ta depende di esaki; pasobra gana placa naturalmente ta keda nan obhetivo principal, manera tur empresa priva. Pero den e contexto aki ta importante señala, cu e paisnan importante ta yega na acuerdo cu e ‘visto bueno’ di gran parti di e sectornan cu mester cambia nan manera di opera, si no nunca lo tabatin e acuerdo aki.

Di e manera aki, y e acuerdo di Paris algun aña pasa ya tabata muestra di esey, esnan cu a descalifica e aumento di temperatura global y e consecuente cambio di clima como ‘fake news’ a keda para nan so, awor cu hasta esnan cu ta gana biyones cu industria pisa, inclusive e sector energetico menciona, ta reconoce cu bayendo 2030, y despues 2050, mundo mester di un cambio drastico pa sikiera tin un oportunidad di suaviza e efectonan di calentamento global, cu ta bay tin efecto desastroso riba clima y riba paisnan cu costa, cu mester tene cuenta cu aumento drastico di nivel di lama den e proximo decadanan.

Esey ta trece nos na e siguiente pregunta urgente: Y kico anos como isla chikito den Caribe ta haci cu tur e informacion aki? Dificilmente nos por bisa cu ta awor no mas, cu e conferencia na Glasgow, nos a haya un ‘wake up call’… No, pasobra cada ciudadano cu ta informa su mes debidamente di loke ta pasando den mundo, ta pa varios aña na altura di loke ta bay toca nos tambe. Finalmente, di banda oficial a cuminza traha riba e metanan di desaroyo sostenible pa 2030. En todo caso laga nos bisa cu nos a presencia ya caba un serie di ‘intentieverklaring’ pero hasta la fecha no ta mira mucho ta move. Nos tabatin hasta e defensa totalmente repudiable di e promer gabinete Wever-Croes, unda a permiti ministronan pone tratado internacional pa proteccion di bida marino y riba tera un banda, djis pa beneficia gruponan chikito di ciudadano cu tabata spera beneficio di e mandatarionan aki. Te awe no tin un expresion cla di banda di e ministro responsable den e asunto di destruccion di naturaleza pa e vehiculonan UTV/ATV, cu consecuencia cu esaki tambe por bay den mesun direccion cu e piscamento cu harpun y otro idioteznan presenta.

Banda di e incidentenan aki, den un contexto mas amplio, te awe ainda, despues di mas di cuatro aña di supuestamente e mesun gobierno, nos no por a mira nada ainda di un plan strategico energetico pa nos isla. Esey ta dificil tambe, si mester duna cada vez espacio na gruponan liga na e poder politico actual, cu ainda no por kere cu nan soño di gana miyones cu un refineria obsoleto no lo concretiza mas. Pa referi atrobe na unda nos a cuminza: e acuerdonan pa limita inversion den combustible fosil ta pone un limite fuerte riba produccion di petroleo, y cu esaki tambe un limite riba e capacidad di refinacion y otro procesamento di petroleo, por ehemplo den produccion di diferente tipo di plastic. Analisisnan serio di e propio sector ta tene cuenta cu na 2050 produccion di petroleo lo no ta mas cu 75% di loke e ta awe. Cu un produccion di 100 miyon bari pa dia awe, si economia mundial yega na su nivel pre-Covid, esaki lo significa cu gradualmente ta bira obsoleto un capacidad di 25 miyon bari pa dia di refinacion… Nos ta cuminza comprende awor un poco pakico den nos region ningun di e refinerianan di exportacion, incluyendo esun di Aruba, ta den operacion y no lo yega na e punto ey tampoco? Pasobra mundo no mester di nan mas…!

Y pa bolbe na e pregunta clave pa nos mes: kico ta warda ainda pa diseña un strategia creible y realistico, no solamente pa energia, pero pa henter e paquete necesario pa 2030, y pa nos gobierno stop tambe di duna ‘declaracion di bon intencion’ y pasa pa realmente pone ‘manos a la obra’ den e asuntonan aki. Nos lo ta pendiente.