Comunidad internacional ta reconoce investigado Franken pa trabao innovativo

E ta e stem nobo den estudio di isla. Thaïs Franken, MSc, investigado academico a bira recientemente recipiente di e premio ‘New Voices in Island Studies” pa 2025 durante e Small Islands Culture Research Initiative, SICRI, na Jersey. Y si tin un aspecto cu ta resalta, Aruba no ta unico den e retonan pa yega na bon gobernacion. Es mas, nos como isla tin similaridad cu otro rond mundo.

Franken a registra for di 2024 caba pa participa na e Island Studies Conference cu a tuma luga na Juni ultimo, pa presenta e prome parti di su investigacion doctoral ‘Crea balor for di abao (Creating Values from the ground up)’ Asina el a haya oportunidad pa presenta na Juni ultimo. E importancia di e conferencia ta cu ta haya oportunidad pa intercambia conocemento cu otro investigadonan y personanan cu ta traha maneho pa sociedadnan di isla chikito. “Ta hendenan cu ta investiga e fenomeno di isla chikito y su retonan. Por ehempel, ma conoce diferente academico y investigado cu ta enfoca riba impacto di cambio di clima.” E tema cu Franken a delibera riba dje tabata parti di su investigacion cientifico, particularmente e area di cultura.

E premio ta pa reconoce Thais Franken como un academico hoben y prominente pa su presentacion. “Mi no ta sper’e. Mi intencion tabata pa haci mi presentacion, pero no pa competi ni gana. E tabata un sorpresa y mi a acepta e premio, claro.” Motibo ta cu e premio aki ta un reconocimento di parti di e comunidad academico cu a duna validez, ademas di ilustra e relevancia di e investigacion cu Franken ta ehecutando. “E investigacion no ta relevante solamente pa Boneiro y Aruba y otro isla den region, sino pa tur comunidad di isla chikito,” Franken a agrega.

Durante e conferencia a resalta cu no solamente e comunidadnan aki ta confronta retonan similar cu no sin mas por keda soluciona cu e modelonan cu paisnan grandi ta aplica. Manera ta conoci, Franken a dicidi pa desaroya su propio modelo pa midi efectividad di organisacionnan di sociedad civil, en bes di usa e modelo Public Value Model, pa motibo cu esaki a resulta di no ta efectivo pa un sociedad chikito. “Na Jersey, e participantenan a aplaudi e creacion di un modelo nobo. “Esey ta algo innovativo y mi ta kere cu ta p’esey mi a gana e premio tambe y mi ta mira cu esey a lanta hopi curiosidad.”

Realidad ta cu hopi comunidad di isla chikito rond mundo ta un historia of conexion cu paisnan colonisador. Hopi tabata colonisa, unda a copia e sistema democratico di e ‘madre patria.’ “Si nos mira nos propio sistema democratico, e ta totalmente un copia di esun di Hulanda. Nunca a evalua pa mira si berdad e sistema ey ta funciona pa un tipo di democracia cu tin pa Aruba.” Mester bisa cu e tema aki a keda discuti recientemente na Universidad di Aruba bao direccion di Profesor Wouter Veenendaal di Universidad di Leiden, asocial cu Universidad di Aruba. “Participacion di sociedad civil den e debate aki ta sumamente importante.”

Franken a bisa cu conferencianan manera esun na Jersey ta yuda investigadornan manera su mes haya mas conexion cu otro den areanan similar, pa asina engrandece conocemento. Pero tambe ta crea lasonan pa Universidad di Aruba, cu tambe ta confronta reto di ta un instituto di balor den un sociedad di isla chikito cu recursonan limita. Otro institutonan academico similar ta confronta e mesun problemanan y dor di crea lasonan por yuda otro. “Nos por ta cultura diferente, cu idioma diferente, pero e retonan ta similar.” Esakinan ta entre otro limitacion di experticio local, ademas cu esnan cu tin responsabilidadnan crucial hopi biaha mester bisti diferente pechi e mesun momento. “Nos ta mira problemanan similar pa yega na bon gobernacion y e falta di ‘manpower’ pa modernisa y traha ley necesario. Actualmente hopi sociedad di isla chikito ta opera den un cuadro anticua, mientras cu e retonan ta nobo y ta bira mas grandi y e hermentnan mes ta anticua, mientras cu ngo’s mester funciona cu poco fondo y poco experticio.”

Pues, e factornan aki ta haci sociedadnan di isla chikito, cu pa naturalesa ya ta vulnerable, mas fragil ainda. “E pandemia di Covid a ilustra con vulnerable sociedadnan di isla chikito ta y cu en realidad, nos ta depende di siguridad y stabilidad di Reino Hulandes, cu ta haci mas dificil ainda pa resolve temanan cu pa decadanan continuamente ta bira mas grandi. Mi no ta kere cu nos tin mas reto, sino cu nan ta mas exponi y organisacionnan no por ignora nan mas.”

Landspakket

Tabata durante e pandemia cu Hulanda a ofrece ayudo, pero cu condicion stricto, den forma di e asina yama landspaketten, cu tabata impone riba e islanan. No obstante cu e intencion por tabata bon, realidad ta cu segun Franken, sociedad civil na Aruba no a compronde e landspakketten. “Si ngo’s no ta compronde e landspakket, no sa kico e ta contene y kico nan contribucion ta den e landspakket y kico e impacto di e landspakket ta riba nan, anto no por cuminza e discusion mes. Eynan ta mira con e falta di acceso na informacion y falta di comprension den nivel di gobernacion, tambe na nivel di Reino ta haci cu ngo’s no ta confortabel, corda pa cuestiona y bin cu idea propio. P’esey ta importante pa nan ta fuerte, pasobra si nan ta e wes’i lomba di comunidad, y nan ta e ‘mouthpiece’ pa Gobierno, nan mester ta fuerte pa defende nan mes. Y mayoria di e temanan di e landspakket ta referi na rol di organisacionnan di sociedad civil, esta e ngo’s. “Pero si puntra nan con nan ta mira nan mes den implementacion di e landspakket, y con nan ta prepara, e reaccion ta hopi limita. Y esey ta mi empeño, pa nos empodera ngo’s pa asina por fin por logra bon gobernacion na Aruba, y pa Reino Hulandes ta mas fuerte, igual, cu manehonan cu ta sostene desaroyo sostenibel di tur partner. Tur mester ta igual den conocemento y experticio. Tanten cu desbalansa, semper lo sigui tin un partner cu ta mas fuerte cu otro y cu ta sigui impone.”