Den un anterior editorial reciente nos a toca e tema di e legalizacion di migrante indocumenta, cu no ta bay acompaña pa e restriccion di entrada di mas migrantesin permiso, ya cu no ta para e practica di laga mayoria drenta como turista y cu no ta sali mas. Ta un minoria ta drenta via costa. Gobierno no ta parce dispuesto pa cambia e maneho di control y no tin plan pa busca esnan cu ta keda atras pa deporta nan, exponiendo nos na e siguiente oladi tanto mil ‘turista’ cu ta pidi pa comunidad mustra su misericordiay legaliza nan, manera ta haci awor. Pero kico nos ta logra cu un maneho asina, di ‘mop cu e cranchi habri’, cu no ta yuda contra e consecuencianan actual di un politica migratorio deficiente, pero mas grave ainda pa futuro tampoco?

Aki tin hopi asunto cu ta roga pa un respuesta contundente cu nos no ta mira ainda. Por ehemplo,con ta bay ehecuta e maneho nobo aki, cu no ta parce tanto diferente di esun cu nos a mira tur e añanan aki, caracteriza pa ineficiencia y hasta incompetencia cronico di e departamentonan concerni. Nos ta bay guera cu e mesun armanan aki, mientras tabatin oportunidad pa prepara mihor pa e tarea di identifica e multitud indocumenta y por lo menos analiza ki potencial laboral tin aki?Nos tin un demanda laboral grandi awor, pero no tin ningun idea ainda kico realmente ta e potencial laboral, segun educacion,profesion y experiencia di e grupo aki. Por ta cu ainda mester importa un cantidad considerable di hende pa cubri e actual demanda specifico. Manera bisa anteriormente, mas di 80 porciento di e actual indocumentadonan a drenta via aeropuerto y waf. Gobierno tin tur nan datonan digital: nomber completo, fecha di nacimento, lugar y pais di nacimento, nacionalidad,number di pasaporte y promer lugar di estadia di mayoria di indocumentado actualmente presente. Kico ta haci awor cu esnan cu no ta bin registra como ilegal, buscando trabao? Ta laga nan pa nan cuenta mientras gobierno sa exactamente ken nan ta? O ta bin cu un task force pa busca nan proactivamente y expulsa nan?

Consecuencia di maneho di migrante
Ta imposible discuti e problema migratorio actual sin toca e consecuencianan en general pa nos pais. Por ehemplo, legalizacion ta trece cune cu di un momento pa otro nos seguro medico ta haya un grupo grandi acerca, cu por hiba nos poblacion legal di 108.000 pa 125.000den poco tempo. Ademas, tin mas na caminda pasobra demanda laboral lo crece ainda, si e tendencia di crecemento turistico no cambia. Pa 2030 probablemente nos ta yegando na sigur 130.000 habitante legal. Nos sa tende nos politiconan discuti e tipo di asunto aki? Pa keda na e tema di seguro medico: AZV lo haya un aumento fuerte di miles di persona residencia oficialmente, cu pa gran mayoria lo ta den e categoria di salario modesto, entre salario minimo y Afl. 2.500 mensual. Pero, e gasto averahe pa cada persona sigura ta na Afl. 4.500 caba. Y ta ken ta pone e mas di Afl. 3.000 cu falta? Un peso extra riba e clase media cu ta haya mas y mas peso financiero pa carga.

E otro fondo social, di AOV, inicialmente lo conoce un aumento fuerte di ingreso pa via di mas trahador contribuyendo. Pero esaki ta solamente pospone e problema di un grupo grandi cu aki tanto aña ta bay cu un pension parcial, un miseria di cual nan no por biba. Y ken ta paga e ‘vangnet social’ pa duna nan un bida aceptable? Nos a mira algo di un politica pa laga solamente hende di edad hoben drenta, pa nan por acumula mas aña di residencia y mas pension finalmente? Di loke nos ta mira te awor ta e mesun modelo bieu di laga nan drenta, ‘shop around’ y haya empleo, irespecto consideracion di edad; maneho poblacional, unda? Ademas, e fondonan aumenta lo bay pa gran parti na financia e aumento fuerte di pensionado, rumbo pa aña 2030.

Otro tema importante ta e escasez enorme di vivienda, cu den e proximo tempo lo bira peor so. E ciudadano cu ta busca un viviendo pagable ta ser ataca di varios banda: competencia di Airbnb, competencia di stranhero cu tambe lo mester biba ‘somewhere’, tanto esun cu t’ey caba como e otronan cu lo mester bin ainda. Ademas ataca tambe pa gobierno(nan) cu ta fayando grandemente pa varios aña caba den desaroya un maneho creible di vivienda popular. Nos tin un aumento anual di mas o menos 450 vivienda, di iniciativa priva, cu no ta ni cubri e demanda actual di esnan den capacidad financiero pa yega na un vivienda; e resto?

Ademas nos mester tene futuro na vista. E dos añanan di bonanza (2023 y 2024) pa caha di gobierno no ta haya e mesun continuacion den e proximo añanan, y esey sin tuma na cuenta un eventual suceso di desastre global, cu nos no por descarta tampoco. Esey por causa, por ehemplo, cu e fondonan social no ta bay acumula tanto reserva mas y e pregunta ta surgi con ta atende esey: aumento di prima, o di BBO/BAZV, o ambos?

Finalmente, e continuacion di un maneho di ‘porta habri’ lomantene atrobe e ‘unlevel playing field’, permitiendo migrante keda atras como turista y keda añanan largo ta traha ilegal na e puestonan cu e ilegalnan legaliza lo laga habri. Esaki atrobe na desbentaha di e empresario cu si ta cumpli cu ley. Aruba no ta bay ni un stap dilanti asina…