Aruba ta na un punto crucial den su desaroyo financiero y economico. Cu introduccion di un Ley di Reino di consenso nobo, traha den colaboracion cu Hulanda y conseha pa Fondo Monetario Internacional (IMF), e isla tin como meta pa yega finanzas publico sostenibel. E ley no solamente mester contribui na sostenibilidad di debe pero tambe pone e base pa resiliencia economico structural.
Segun e documentonan oficial di e Proposicion pa un Ley di Reino pa Finanzas Publico Duradero Aruba, e nucleo di e proposicion ta simpel pero crucial: finanzas publico sostenibel. Sin finanzas publico sano, Aruba no por garantisa servicionan publico stabiel, seguridad social, y inversionnan necesario den infrastructura y resiliencia pa clima.
Cu expectativanan di crecemento relativamente abou, un poblacion cu ta embehece rapidamente, y riesgonan di clima cu ta aumentando, disciplina financiero ta mas importante ainda pa Aruba cu pa hopi otro pais. “Un pais cu tin su finanzas den orden ta mas capaz pa absorbe shocknan economico externo,” IMF ta bisa den su rapport di conseho.
E buskeda di sostenibilidad di debe ta un principio di guia mundialmente. Union Europeo, Banco Mundial y IMF ta us’e como un referencia. Pa Aruba, esaki awor ta ser hancra den ley.
E documento ta indica cu central den e recomendacion di IMF ta e introduccion di un anker di debe: un balor di meta pa debe total di gobierno como un porcentahe di producto interno bruto (GDP). Pa Aruba, e limite aki a ser poni na 50% di GDP.
E porcentahe aki ta mas abou cu e 60% cu Europa ta usa. E motibo ta e structura fragil di Aruba como un economia insular chikito y habri. Un proporcion di debe mas abou ta provee un buffer mas grandi pa absorbe contratiempo economico, manera bahada di fluho di turista of crisis internacional.
E principio ta cla: den tempo bon, Aruba mester reduci su debe na bao di 50% pa tin e flexibilidad pa temporalmente surpasa e limite aki den tempo malo.
Pa logra e anker di debe aki, IMF tambe ta recomenda un meta presupuestario. Aruba y Hulanda a opta pa un norma anual pa e saldo primario – e diferencia entre entradanan y gastonan, excluyendo e cobransanan di interes.
Entrante 2025, Aruba mester logra un saldo primario di 3.5% di GDP. Esaki ta nifica cu surplusnan structural ta necesario pa baha e debe. Variacionnan ta permiti, ya cu shocknan externo, manera fluctuacionnan den turismo, tin un impacto significante riba entradanan.
IMF ta enfatisa cu mester revisa e porcentahe aki periodicamente. E norma pues no ta un cifra fiho, pero un guia cu ta evoluciona den liña cu realidadnan economico.
E ley ta inclui un mecanismo di coreccion robusto. Si e debe sinembargo ta desvia mucho leu for di e trayectoria acorda, Aruba mester logra un saldo primario mas halto – por lo menos 4.5% – e siguiente aña.
Ademas lo introduci un reserva di riesgo di 1 pa 5% di e presupuesto. E buffer aki mester proteha e pais contra contratiempo inespera, manera desasternan natural of un bahada economico diripiente.
“E combinacion di un mecanismo di coreccion y un reserva ta evita cu Aruba ta ser tira for di rumbo cu e prome shock”, segun un splicacion.
E documento ta splica cu IMF ta enfatisa cu ley y regulacionnan ta djis herment. Exito ta depende di propiedad y boluntad politico Arubiano. Como un ehempel inspirativo, IMF ta cita Jamaica, cu a logra reduci su debe di 130% na 2014 pa 73% na 2023 danki na disciplina estricto y sosten publico amplio.
Pa Aruba, esaki ta nifica cu gobierno no solamente mester ehecuta e proceso pero tambe activamente promove y legitima esaki cerca e poblacion y parlamento.
Un componente clave di e Ley di Reino ta e facilidad di prestamo cu Hulanda a pone disponibel. Aruba ta haya acceso na capital na e mesun interes faborabel cu Hulanda ta gosa di dje riba mercadonan internacional.
Esaki ta provee un bentaha di interes significante y tambe ta extende e vencemento di e cartera di debe. Un condicion ta cu e fiansanan ta ser usa exclusivamente pa inversionnan publico, no pa gastonan coriente. A cambio Hulanda ta compromete pa realmente brinda e prestamonan, cu segun Den Haag, no solamente lo fortalece sostenibilidad di debe di Aruba pero tambe lo stimula inversion publico.
Un reto grandi ta e sector colectivo, cu ta encera no solamente gobierno central, pero tambe entidadnan manera Algemene Ziektekosten Verzekering (AZV) y Sociale Verzekeringsbank (SVb). Pa un politica efectivo, IMF ta recomenda, a base di experiencia, pa aplica e normanan presupuestario na henter e sector colectivo, pasobra riesgonan asocia cu entidadnan huridico pafo di e gobierno central hopi biaha tambe ta impacta e presupuesto nacional. Relaciona cu esaki IMF ta constata cu ainda Aruba no tin suficiente control riba henter e sector colectivo y pues insuficiente control riba e riesgonan financiero for di sector aki pa e presupuesto.
Asociacionnan publico-priva (PPP), manera renobacion di Hospital Horacio Oduber y proyectonan di infrastructura tambe hopi biaha ta contene riesgonan di debe scondi. Actualmente, esakinan no ta ser conta completamente, pero cuminsando den e di tres aña despues di implementacion, IMF por dicidi di inclui e obligacionnan aki den e relacion di debe. Esaki lo por aumenta e posicion di debe di Aruba significantemente.
Pa loke ta trata cuadro di evaluacion y supervision, pa preveni diferencianan den interpretacion, a desaroya un cuadro di evaluacion. E documento aki ta aclaria con normanan simpel manera “ordena” of “realistico” ta ser aplica den practica.
Tambe algo nobo ta e posibilidad di supervision suave. Si Aruba ta demostra cu ta cumpli cu e normanan, Conseho di Supervision Financiero Aruba (CAft) por relaha su controlnan. Asina ta duna Aruba mas alcance y autonomia, sin elimina supervision completamente.
Solamente despues di tres aña consecutivo cu structuralmente a cumpli cu e normanan Aruba por entrega un peticion pa laga revoca e Ley di Reino.
Supervision ta ser ehecuta door di CAft, cu formalmente ta conseha Conseho di Minister di Reino. E instancia aki ta duna señal, conseha y sostene, pero no ta emiti evaluacionnan di politica.
Ademas, e documento ta indica, Aruba por lanta su propio Camara di Presupuesto, cu primordialmente ta sostene Parlamento y e Minister di Finanzas den preparacion di presupuesto. Na final di dia, e institucion aki mester por tuma over e rol di supervision una bes cu e Ley di Reino finalisa.
Pa loke ta trata e aspecto di proteccion y evaluacion huridico, door cu Conseho di Minister di Reino por duna instruccion, e ley ta percura pa un forma di soluciona disputa pa medio di Conseho di Estado di Reino. Asina Aruba por apela decisionnan. Ademas, un evaluacion obligatorio ta inclui. Despues di varios aña, lo evalua e ley pa su efectividad practico y unda mester mehora.
E documento ta ratifica cu e Ley di Reino ta explicitamente temporal. Unabes cu Aruba consistentemente a cumpli cu e normanan estableci pa tres aña consecutivo, e pais por pidi pa revoca e ley.
Na mesun momento, tanten cu no ta cumpli cu e normanan, e ley ta keda vigente. Asina ta sigura cu Aruba berdaderamente ta trahando den direccion di sostenibilidad di debe.
E Ley di Reino nobo ta brinda Aruba norma y instrumentonan cla pa baha su debe y fortifica finanzas di gobierno.
No obstante, IMF ta enfatisa cu exito ta solamente posibel si Aruba mes tuma e liderazgo. Pa Esaki disciplina, transparencia y sosten publico ta clave. Si Aruba ta probecha di e oportunidad aki ta keda pa mira den e proximo dies añanan. Cu sosten di Hulanda y guia di IMF sigur e condicionnan ta na nan luga.