Vladimir Putin, presidente di Rusia

(AP) — Trupanan Ruso a lansa un atake amplio di tres banda riba Ucrania, cu a cuminsa cu atake di aereo y di misil riba facilidadnan militar Ucraniano, y a inclui trupanan invadiendo riba tera for di Crimea.

Lidernan Ucraniano a bisa cu al menos 40 persona a perde nan bida den loke a yama un ‘guera di escala completo’ enfocando riba e pais for di oriente, nort y sur. Ucrania a bisa cu intencion di Rusia ta pa destrui estado di Ucrania, un democracia cu mira pa occidente purbando di scapa e orbita di Moscu.

Mientras forsanan Ucraniano a bringa back y civilnan a plama den trein y auto pa huy, lidernan Mericano y Europeo a core pa responde, maske no directamente na Ucrania, cu sancionnan financiero pisa pa castiga Rusia. OTAN (Organisacion di Tratado di Atlantico Nort) a move pa reforsa su frontera oriental.

Aki loke mester sa tocante e conflicto na Ucrania y e crisis di seguridad na Europa Oriental:
Movida di Putin

Den un discurso riba television mientras e atake a cuminsa, presidente Ruso, Vladimir Putin a bisa cu tabata necesario pa protege civilnan den Ucrania oriental, unda forsanan Ucraniano y separatistanan cu sosten Ruso ta bringando pa casi ocho aña.

Merca a pronostica cu Putin ‘falsamente’ lo alega cu e regionnan rebelde tabata bao atake pa hustifica un invasion. E lider Ruso a adverti otro paisnan cu cualkier intento pa interferi na Ucrania lo ‘conduci na consecuencianan cu bo nunca a mira den historia’ – un menasa scur implicando cu Rusia ta prepara pa usa su armanan nuclear

Putin a acusa Merca y su aliadonan di ignora exigencianan di Rusia pa blokea Ucrania di join OTAN y ofrece Moscu garantianan di seguridad. El a bisa cu Rusia no tin intencion pa ocupa Ucrania pero tin plan pa ‘desmilitaris’e’. Tiki despues di su discurso, a scucha explosion na ciudadnan di Kyiv, Kharkiv y Odesa.

Algun ora despues, ministerio di Defensa Ruso a confirma cu su forsanan terestre a move den Ucrania for di Crimea, bisando cu a destrui 83 facilidad militar Ucraniano.

Lidernan Ucraniano a bisa cu Ucrania a perde control di e sitio nuclear Chernobyl, unda forsanan Ucraniano a hiba un bataya feroz contra trupanan Ruso. Un reactor nuclear na e planta 130km nort di e capital, Kyiv, a rementa na april di 1986.

Zelenskyy ta urgi pa calma
Presidente Ucraniano, Volodymyr Zelenskyy, kende ripitidamente a apela na Putin den ultimo dianan pa busca un caminda diplomatico a duna un declaracion riba video declarando ley marcial.

El a bisa Ucranianonan cu Merca tabata compilando sosten internacional pa responde na Rusia. El a urgi residentenan pa keda trankil y keda cas, y a urgi lidernan mundial ayera pa duna asistencia di defensa y yuda protege espacio aereo Ucraniano.

Occidente ta reacciona
Lidernan mundial a critica e inicio di un invasion cu lo causa casualidadnan masivo, deroca e gobierno democratico di Ucrania, y menasa e balans despues di Guera Friu.

Secretario General di OTAN, Jens Stoltenberg a yama e atake di Rusia ‘un acto di guera brutal’ y a bisa cu Moscu a destrosa paz riba continente Europeo.

Presidente Mericano, Joe Biden a bisa cu Putin ‘a scoge un guera premedita cu ta bay trece cune un perdida catastrofico di bida y sufrimento humano’.

Lidernan di e Grupo di Shete a haci un yamado riba comunidad internacional ‘pa condena e atake aki den e terminonan mas fuerte posible, y para banda di Ucrania, y halsa nan voz contra e violacion flagrante di principionan fundamental di paz y seguridad internacional’.

Cabesante di agencia di refugiado di Nacionnan Uni a urgi paisnan bisiña pa tene nan frontera habri pa Ucranianonan huyendo di e lucha. Alto Comisionado pa Refugiado, Filippo Grandi a bisa cu su agencia a aumenta su operacionnan y capacidad tanto na Ucrania como bisindario.

Mercadonan mundial ta cay

Bolsa di intercambio mundial a cay y prijs di petroleo a aumenta pa motibo di preocupacion cu factura di utilities y prijs di cuminda lo aumenta drasticamente.

Mas leu di su consecuencia humano, e conflicto ta parce cla pa manda prijsnan mas halto ainda na pompstation y tienda di comestible rond mundo.

Rusia y Ucrania ta productornan mayor di no solo productonan di energia, sino tambe grano y varios otro comodidad. Guera lo por afecta suministro, tambe por ta afecta pa sancionnan di Merca y otro aliadonan.

Sosten di China pa Rusia
Agencia di aduana di China ayera a proba importacion di trigo di tur region di Rusia, un movida cu por yuda reduci e impacto di posible sancion occidental.

Mercado Chino ta un area di crecemento pa otro proveedornan, pero Beijing a prohibi importacion te awo for di e areanan principal na Rusia pa preocupacion tocante posibel schimmel y otro contaminacion.

Rusia ta un di e productornan mas grandi di trigo, pero su exportacion lo ta vulnerable si su mercadonan internacional blokea cargamentonan como respuesta na su atake riba Ucrania.

Atake cibernetico
Websitenan di ministerionan Ucraniano di Defensa, Asuntonan Interno y Relacionnan Internacional no tabata disponible of tabata demasiado slow pa load ayera mainta despues di atakenan DDoS mientras Rusia a ataca su bisiña.

Pa largo oficialnan tabata spera cu atake cibernetico lo bin prome y lo compaña cualkier accion militar di Rusia.

Rusonan aresta pa protesta

Rusonan den shock a subi caya ayera pa critica e invasion di nan pais na Ucrania mientras yamadonan emocional pa protesta a aumenta riba rednan social. Alrededor di 1745 persona na 54 ciudad Ruso a keda deteni, al menos 957 di nan na Moscu.

Pero autoridadnan Ruso no ta acepta. Na Moscu y otro ciudadnan, rapidamente nan a move contra voznan critico. Comite Investigativo di Rusia a duna un advertencia recordando ciudadanonan cu protesta no autorisa ta contra ley.