No mester bisa cu e situacion politico na Merca no ta importante pa nos. E pais cu, segun nan propio concepto ta e ehemplo di democracia cu otronan mester sigui, ta dunando muestra di fayo den nan sistema di gobernacion. E fayonan ey no necesariamente ta significa cu na otro pais cu ta maneha un sistema di democracia representativo, cu eleccion liber pa elegi gobierno, nan ta maneha nan sistema na un nivel inferior na esun Mericano, al contrario. Ta bin resulta cu tin varios asunto cu ta mihor regla den otro pais, por ehemplo na Europa.

Por ehemplo, e pleito interminable dentro di partido Republicano cu tin mayoria den e camara inferior (House of Representatives), cu a conduci na un paralizacion di labor parlamentario pa varios siman pasobra si no tin un lider (Speaker) no por trece ningun propuesta na votacion. Nan no tin un presidente suplente anto? E cos ey no ta bay asina cerca nan; na cualkier otro pais lo bo supone cu tin regla cu ta stipula con ta garantiza avance di trabao parlamentario, tambe ora e lider di parlamento ta ausente. Y pakico esaki no ta regla anto? Esey ta e pregunta cu hopi hende ta haci na e pais mes, pero tambe hende den exterior cu ta sigui e sucesonan na Washington cu interes. E contesta ta cu ‘no tur cos mester ta skirbi den piedra’, tin asunto cu tempo a traha constitucion tabata parce e autornan di e documento algo masha logico cu no lo topa cu problema, pues pakico anto describi esey den ley? Esey ta bay bon te yega e dia cu tin hende cu ta reta e sistema legal y ta haci e pregunta: “Y unda esey ta skirbi? Ningun caminda, toch?” Y acto seguido nan ta dal bay cu loke nan tabatin pensa di haci. Asina por ehemplo den House un parlamentario cu ta desea di bira speaker y mester e votonan di su partido pa e yega na mayoria den e plenario, ta traha regla al instante cu su propio partidarionan cu mester ta posible cu un solo representante por entrega un mocion pa baha e Speaker. Kier men cu no tin regla fiho pa eleccion y nombramento di e lider di e sala inferior, pero ta depende di e idea loco di e momento pa defini con cos lo bay? Si, y esaki ta e consecuencia di un sistema unda ta conta cu niun dia lo tin hende cu ta bay propone algo asina, di manera cu no ta necesario pa pa regla esey den ley. Ata e pais mas poderoso di mundo cu un parlamento paraliza…

Nos por bisa anto cu tin asunto cu cerca nos ta mihor regla cu na Merca? Si, den e asunto particular aki nos no mester preocupa tanto cu un dia un hende ta haci e pregunta menciona aki riba, ta unda e cos ey ta skirbi. Esey ta motibo di hubilo, cu por fin nos a descubri algo cu cerca nos ta funciona mihor? Nos lo tuma un posicion mas reserva den esey, pasobra nunca ta posible pa preveni tur malo a traves di ley. Ta traha ley pa asunto unda ta resulta absolutamente necesario pa traha ley, pasobra no por regla o mehora un situacion cu otro recurso. Por combati un cierto asunto cu recurso manera informacion na ciudadania, o a traves di financia proyecto special pa logra e situacion desea o mehora; despues ta bay pensa riba traha ley.

Sin embargo, si no tur cos ta regla den ley, o no suficientemente bon, kico ta e momento pa tuma accion? Un ehemplo di nos propio pais. Tempo cu a traha nos Constitucion, esnan encarga cu e texto no a pensa cu algun dia nos ta hinca cu e berguenza di un politico condena pa huez pa delito cometi den su funcion, y cu por sinta hari na grandi den parlamento, pasobra e tin e ‘sagrado derecho’ di sinta eynan. Ta berdad, estrictamente mira, esey ta permiti. Pero nos tin e situacion actual, unda gran parti di opinion publico ta haya cu esey no por, e ta un berguenza pa e pais. Constitucion ta bisa cu por prohibi un parlamentario pa eherce su funcion solamente si e keda condena irevocablemente na un castigo di por lo menos un aña. Manera bisa caba, nunca a pensa cu nos lo ta den e epoca actual di caso penal contra varios (ex)ministro, pero cu awor ta conta cu e repudio di mayoria di pueblo, esey ta nos impresion, cu lo apoya un cambio di ley pa nos no mester keda pasa den e situacion aki mas. Talvez esnan cu a traha e Constitucion a pensa cu cualkier persona lo sinti demasiado berguenza pa bay sinta den parlamento den un situacion asina, pero awor nos por mira cu tin hende cu no tin e berguenza ey y lo puntra “unda e ta skirbi anto?”… Talvez den esaki nos ta demasiado ‘naief’ cu nos ta kere cu tin norma di decencia y berguenza cu ta haci cu loke ta poni den ley ta menos relevante pasobra ‘cos no ta yega asina leu’.

Ta resulta awor cu e piedra den cual a skirbi e parti aki di Constitucion no ta suficiente duro pa para hende cu ta mustra di tin un astucia nunca pensa di reta loke gran parti di comunidad ta mira como moralmente rechazable. E pregunta ta ken ta bay maneha e herment huridico pa pone den piedra nobo loke awe ta resulta necesario: suspension automatico na momento di keda acusa penalmente. Algun voluntario?