E ‘Uitvoeringsagenda’ nobo, pa e periodo di tres luna te fin di aña, ta mustra cu tin cierto avance den e trabao conhunto cu Aruba y Hulanda ta haciendo. Keto bay tin varios aspecto di e refora cu ainda ta den e fase di estudio, pero tin fecha poni pa introduccion di esakinan. Como ehemplo importante por sirbi e decision cu mester tuma ainda, si ta bay pa un sistema di belasting indirecto manera e BTW, o cu ta scoge pa e ABB cu ta implementando na e teritorionan Hulandes cu ta cay directamente bao di Den Haag.

Aunke ta tene e opcionnan habri, esaki ta mustra mas como un gesto na gobierno di Aruba. Di parti di Hulanda, y IMF, tin un preferencia pa introduccion di un BTW, pasobra esaki tin mihor posibilidad pa detecta no cumplimento. Un sistema manera e ABB, proponi poco aña pasa pa e ministro di finanzas di e tempo ey di e actual partido den oposicion, ta mas simple pasobra e ta requeri solamente un aumento di e capacidad di control na entrada di mercancia, unda ta cobra di biaha tanto invoerrechten y accijns, como e ABB. Banda di esaki por pensa riba un reforma di e tarifanan di douane, cu actualmente ta parce un selva di diferente tarifa, loke no ta haci trabao di control y cobro mas facil. ‘Por algo será’ cu nunca a logra implementa e reforma aki pa simplifica trabao y toch cobra mescos. Remarcable ta cu e Agenda di Ehecucion no ta menciona esey como tarea proponi, pero caso dado mester scoge pa e ABB ta mas cu recomendable pa ehecuta e simplificacion di e sistema anticua di tarifa aki. A proposito, tambe den e caso di scoge pa un BTW lo ta recomendable pa haci e reforma aki, cu riba su mes no por keda asina.

Nos por imagina cu esey lo topa cu resistencia den e cuerpo duanero, mescos cu e reforma general den e aparato lo crea angustia y preocupacion den henter e aparato publico. E Agenda ta menciona cu lo ta bay tin cambio den Capitulo 9 di LMA, cual ta trata e reglanan di suspension y retiro, unda sin duda algun ta e intencion pa amplia e posibilidadnan pa actua contra empleadonan publico cu no ta cumpli debidamente cu exigencia di trabao. E Agenda mes ta referi na e caso di e personanan cu no ta presenta na trabao, o na trabao no ta haci loke ta exigi di nan. Sin mas por mira esaki como un di e cambionan grandi den e aparato publico, hunto cu e introduccion di un sistema hopi mas estricto di evaluacion di prestacion na trabao. Lo introduci un sistema di siguimento di e empleado publico, den sentido di planificacion (di carera) pero tambe den sentido di evaluacion di prestacion. Sin mas esaki ta significa, no un fin na e modelo di patronahe politico, pero cu lo haci hopi mas dificil pa continua cu e practica nefasto ey, cu tin nos unda nos ta awe, cu un aparato publico hopi grandi, pero poco efectivo.

Esaki ta na su turno un estorbo pa funcionamento di economia, algo cu e Agenda ta indica tambe, mencionando como ehemplo e problemanan cu permiso di estadia ta ocasiona pa sector priva. Remarcable ta cu ta haci mencion explicito di e necesidad di trahador di exterior den nos economia, mientras cu te awe nada no ta move desde cu aña pasa a dal porta cera, cu e pretexto cu ‘mester yuda e Arubiano promer’ mientras cu pa miles di cupo di trabao no tin hende local, algo cu repetidamente e medio aki a trece dilanti. Sigur den e sector di personal cu educacion halto tin un demanda grandi pa hende cu nos no tin, en todo caso no suficiente. Ademas, esey no ta e unico categoria unda tin escasez, tambe den trabao mas simple y menos bon paga tin un demanda grandi cu no por cumpli cu e oferta interno. Corectamente e Agenda ta trece aden cu no por exclui un vista mas cla riba e trahadornan ilegal, y cu esaki ta requeri accion di banda gubernamental, tambe for di e punto di vista di perdida grandi di recurso pa caha di gobierno y di e fondonan social.

Tur esaki lo tin cu haya un apoyo den creacion di un sistema digital unda e diferente departamentonan por comparti informacion clave. Hopi ex-empleado publico cu semper a lucha pa trece mas coordinacion den actuacion di entidadnan gubernamental lo ta scucha e noticia aki cu cierto satisfaccion. No por ignora cu mas di 20 aña pasa caba tabatin hende den e aparato cu nan curazon na e lugar corecto y cu ademas tabatin e conocimento pa pone e procesonan aki cana, pero e resistencia politico pa hopi aña a haci esaki imposible. Nos lo haya naturalmente esnan cu ta bay keha atrobe, cu e Hulandesnan ‘ta tumando over Aruba’. Nos no ta mir’e asina, pasobra esnan cu ta den gobierno aki ta yama pa ehecuta tur esaki, irespecto e consecuencianan electoral na 2025, o antes si no tin e base actualmente pa ehecuta loke ta aparece como e realidad di mañan. Y no un mañan den scuridad di futuro, sino algo cu ta bay tuma lugar pronto. Laga gobierno proba cu no ta Hulanda so ta tras di e cos aki.