Den cuadro di e discusion tocante responsabilidad pa e problema di migrante indocumenta y e decision di gobierno pa pasa pa legalizacion di e grupo considerable aki, na augustus di e aña aki nos a publica caba algun pensamento tocante ken mester carga e peso di e asunto aki. Manera esaki ta tumando lugar pa hopi aña, gobierno – na nos nomber y cu nos placa – ta financia gran parti di e molester y fastidia aki. Ta necesario, awor cu ta bay actua, pa haci esaki na un manera corecto, poniendo responsabilidad y gasto corespondiente riba lomba di esun cu mester carga esaki.
Un di e puntonan cu nos a critica den e anterior Editorial tabata e aparente flexibilizacion pa e proceso di permiso di estadia, cu en realidad ta encera un suavizacion di e normanan, loke no ta mesun cos cu flexibilizacion. Flexibilizacion di un proceso administrativo no mester bay a costo di e control necesario, cu mester keda na tur momento. Consecuencia di esaki ta loke nos a mira awor, unda ta admiti cu tanto palabra cu ta mantene e mecanismo pa migrante por yega na nos pais sin mucho problema y keda sin Sali, despues cu periodo di nan estadia vence. Esaki ta literalmente un ‘recipe for disaster’ creando e scenario pa aki tanto aña nos ta sinta cu e mesun problema di un grupo grandi di persona indocumenta.
Pero, kico ta necesario pa preveni esaki? Aunke lo tin persona cu no ta di acuerdo, mester combina cierto flexibilizacion cu mihor control; esaki no ta algo contradictorio. E flexibilizacion, den tipo di permiso, ta necesario pa nos trata diferente caso di persona cu mester drenta pa trabao, na e manera mas eficiente pa e categoria particular ey. Permiso di varios aña por ta un opcion, pero no mester pensa solamente riba e alivio administrativo, sino tambe riba con ta continua cu control efectivo. Ta hustamente aki tin hopi cos pa mehora y no solamente entre e departamentonan involucra directamente. Control efectivo ta encera por ehemplo colaboracion continuo cu instancia manera Banco di Seguro Social (SVB), cu den cierto caso tin informacion mas actualiza di un persona o empresa cu e instancianan hudicial. Un persona cu permiso ta perde su empleo y e dunador di trabao no ta informa autoridadnan hudicial pero si ta notifica SVB, pasobra e no ta desea di sigui paga prima; placa semper ta un motibo fuerte pa actua di cierto forma conveniente.
Tambe ta posible pa introduci un tipo di ‘audit’ anual o periodico obligatorio, cu e empresario mester paga. Esaki ta conta tambe pa varios otro asunto, unda e beneficiarionan principal, migrante y empresario, mester paga. Mester revisa e tarifanan pa permiso, pa refleha un remuneracion pa gobierno cu ta refleha e gastonan berdadero. Igual tambe loke gobierno ta gasta na transporte di migrante pa exterior, cu mester tin un forma garantiza di haya esaki di esun cu tin interes economico di tin e migrante na trabao.
Pa loke ta violacion di regla den e caso aki, mester termina e practica di atende hende segun nan conoce persona den e aparato cu por yuda nan ‘dobla regla’. No bin bisa cu esaki no ta sucede (mas); mal conducta ta di tur tempo y e unico manera pa combati esaki ta control severo, riba e migrante, empresario y e personal gubernamental. E control ey mester conta pa tur nivel den gobernacion. E practica bergonzoso di mandatario corupto di pasado reciente tambe mester caba y esey ta solamente posible si tin un control interno independiente, cu mester por raporta directamente na Ministerio Publico. Despues di tanto caso criminal contra diferente mandatario e tempo cu nos por a pone e control di integridad den man di mandatario a pasa dia bieu.
Banda di e accionnan dentro di e aparato gubernamental pa sigura trabao integro, ta importante informa comunidad tocante loke ta haci riba e tereno aki. Tin hopi informacion cu ta duna un vista mas detaya di e trabao haci pa sigura mas tranquilidad den comunidad, cu awor no tin: informacion tocante cantidad di permiso pidi y otorga, caso di infraccion y corespondiente multa o persecucion penal, si acaso necesario. No ta na costa so tin violacion di ley, na otro lugar tambe. Por ehemplo, nos por tuma nota cu Aruba no ta logra detecta caso di traficacion laboral den ultimo añanan. Esey ta pasobra e no ta sucede? No tin hende abusa practicamente como catibo, cu no por sali riba caya y tin nan pasaporte den man di nan empleador? Nos conoce di cerca caso di pasado di e tipo di practica aki. Loke probablemente falta awendia ta un forma efectivo di detecta e casonan aki.
Ademas, tambe tin un falta di confianza den integridad di e aparato, motibo pa cual un migrante den un situacion dificil asina no ta tribi acudi na autoridad. Si esey no mehora, anto nos ta keda man bashi pa raporta internacionalmente, unda ningun hende ta kere nos autoridadnan, cu no tabatin ningun caso.
Finalmente, algo tocante e lazo intimo entre poder politico y poder economico. Esaki ta algo di tur tempo y no lo desaparece tampoco. Sin embargo, esey no por ta motibo pa basa un sistema di fabor riba e relacionnan aki. Esey ta caba cu e trato igual entre ciudadano y semper lo conduci na abuso di esnan na poder, cu a keda asina ampliamente demostra den ultimo 10 aña. No ta logra mehora esaki sin un prensa critico, cu no ta huzga segun preferencia politico, pero ta cumpli cu e deber di raporta.