Fuera di e temanan candente den e conseho di CAft riba presupuesto 2022, tabatin algun aspecto importante cu a haya atencion tambe, pero talvez no a bin dilanti asina fuerte den e debate publico. Ta trata di e hecho cu ainda gobierno ta lidia cu varios empresa estatal cu no por sobrevivi sin subsidio di gobierno, loke ta pidiendo pa un maneho claro a largo plazo di kico ta bay haci den futuro cu esakinan. Ta trata di Serlimar, Arubus NV y Post NV. Bao di e capa di Arubus ta cay tambe Aruparking NV, y bao di Setar tin TeleAruba, cu tambe ta requeri atencion.

Di otro banda ta resulta cu tin diferente departamento gubernamental cu gobierno ta considera transforma den entidad riba nan mes, es decir como persona huridico, sea como NV, fundacion o entidad sui generis. Escogencia di e tipo di entidad na e momento aki no ta asina relevante, pa esey mester evalua y huzga cada caso riba su mes. Loke ta importante na e momento aki ta e analisis y evaluacion di cual caso tin sentido pa haci e transformacion y cual no.

Pero pa cuminza e casonan existente di entidad no solvente. E caso di Serlimar ta bon conoci y comenta. Mester bisa cu huez a tuma e decision corecto pa prolonga e ‘surseance van betaling’ loke ta duna e entidad mas tempo pa keda cla cu su acreedornan. No mester lubida si cu e acreedor principal ta gobierno mes, unda e mal maneho di e empresa mes, bao di influencia politico di diferente gobierno, a conduci na e situacion den cual e empresa ta. E interogante grandi ta kico exactamente ta e plan di gobierno pa Serlimar. E punto di salida ta mas cu cla: si no ta yega na un areglo unda e empresa por logra cobra gran mayoria di su usuarionan, anto nunca Serlimar por yega na un situacion di solvencia, pasobra su fuente mas importante ta e cobranza di e diezmiles di usuario. Y esaki no ta logra nunca sin paso drastico cu… ta causa dolor politico. Atrobe miedo electoral ta parce di ta dicta loke finalmente ta haci o keda sin haci.

E casonan di Post y Arubus ta keda un problema no facil di resolve. Di Post ta conoci cu mundialmente desaroyo den comunicacion a trece cambio drastico den e ‘business model’ di servicio di post, pero fuera di e subsidio anual no ta mira tampoco un escogencia final a largo plazo, unda ta reconoce cu Post mester keda pa cierto servicio indispensable, y ta subsidia esaki. Cu e condicion si cu ta vigila estrictamente kico e compania ta haci y ta limita su mes na su tarea primordial. Como cu comunidad nunca tin un vista riba kico ta pasa den entidadnan estatal cu ta opera bao di secretismo decreta politicamente, ta imposible pa bisa algo sensato di nan situacion.

Arubus ta otro caso, pasobra transporte publico na Aruba tin un problema grandi pa cual no tin solucion. Esey ta e hecho cu a permiti urbanisacion plama riba gran parti di e isla, alrededor di 90 pa 100 km2 ta area den mas o menor grado pobla, loke ta haci imposible, cu un clientela chikito, no mas di 120.000 habitante di cual un gran parti no ta haci uso di transporte publico, pa organiza transporte publico suficiente y cu bon cobertura di e isla. Nos sa cu semper tin e consehonan di exterior pa obliga e compania pa yega na solvencia, y semper ta keda ripiti e litania cu Arubus mester para riba su mes pia, pero talvez mester considera cu esey nunca lo sucede y cu ta mihor pa subsidia. Un cos si, subsidia no mester ta cu wowo cera, permitiendo mal maneho y creando un bari sin bom. Aki nos tin un doble contradiccion, di Arubus cu no por garantiza maneho adecua y gobierno cu no por eherce vigilancia efectivo; manera nan ta bisa na Hulandes anto: “de lamme die de blinde leidt”.

Pa loke ta e actividadnan cu por hiba na un entidad autonomo, por pensa riba varios, entre otro inspeccion di vehiculo, talvez henter inspeccion tecnico. Tambe por considera un entidad separa pa maneha e plantanan di purificacion, despues cu a resulta bon cla cu nos politiconan, di tur color, ta gaña lubida cu mester planifica pa por maneha bon y semper ta na careda ora e situacion bira critico.

Finalmente, loke ta necesario haci di antemano, promer cu cuminza crea hala di entidad nobo, ta evalua henter e sistema actual di privatisacion di tarea gubernamental. Mester por reconoce cu na diferente manera a desvia di un desaroyo sano. Por ehemplo, a ‘independisacion’ di e entidadnan no a limita e influencia politico, sino a crea mas bien mas oportunidad pa patronahe y nepotismo politico. Esaki a conduci den cierto empresa na un nivel di salario barbaro cu no tin ningun relacion cu realidad mas. Te awe ainda no ta mira un maneho cla pa coregi esaki, ta awor Hulanda – atrobe – ta pone presion pa mantene salarionan na un nivel mas hustifica, cuminzando cu e top di e companianan.

Aruba mester di un maneho integral di ‘good corporate governance’ y esey ta bay hopi mas leu cu scucha e supuesto bon intencion di nos Promer Ministro den esaki. Te awe ainda nos no por haya un documento basico di maneho di good corporate governance, danki na e practica invisible di ‘transparencia’.