Aruba ta den un posicion unico den Reino, y no den sentido positivo. E reaccion principalmente di banda di e partido democrata cristian den oposicion despues di e sentencia di nan miembro y parlamentario pa tuma soborno, ta berdaderamente bisa tur cos. Ora bo miembro keda condena pa huez – den promer instancia – ta parce masha sabi y logico pa keda sostene e persona, manteniendo su puesto den parlamento, pero e ta bisa bon cla tambe unda e partido ta para moralmente. Esaki ta e mesun partido cu den añanan 90 di siglo pasa a produci e famoso rapport ‘Calidad’, pa promove integridad, transparencia y bon gobernacion, di cual seguidamente nan mes te awe a cumpli cu dos di e mas di binti punto importante señala. Asina e proyecto a keda na nada mas cu loke aparentemente tabata su ‘razon de ser’: ‘window dressing’.

Den e siguiente periodo di gobernacion – di 2009 te 2017 – e documento no tabata mas cu un recuerdo remoto pa un partido cu – nan so den gobierno – tabata kier a duna muestra ‘con realmente ta goberna’. Esaki a keda expresa den un afan grandi di accion inmediato, loke tabata mustra bon pa esnan cu no ta custumbra wak mas leu cu e propaganda politico. Un di e preocupacionnan mas grandi tabata e manera y ritmo cu cual e gabinete ey tabata saca placa grandi cu no tabatin cobertura. Consecuencia financiero grandi, principalmente un aumento rapido di debe publico, ta loke den verano di 2012 caba a alarma gobierno Hulandes. Asina mes, a dura te 2014 promer cu a bin un intento pa para e sangramento financiero di gobierno di Reino. E recuerdo di e circo politico cu a tuma lugar dilanti oficina di Gobernador ta fresco den nos memoria ainda. Pero esey no tabata tur.

E entusiasmo pa sobresali como un gobierno ‘cu a lora manga pa traha’ a conduci na normanan di control cu a desaparece den background mas ainda. Y esey ta loke a brinda e oportunidad na varios mandatario pa bay un paso mas leu den loke nan a kere cu nan por a permiti nan mes. E casonan Ibis y Avestruz a crea nan historia unico pa Aruba, cu te na e momento ey a conoce un caso di condena di un ministro pa corupcion, y un ministro di husticia cu a haya un decreto real contra su persona pa lazonan dudoso cu mundo criminal. Sin embargo, ta dificil pa bisa cu e casonan Ibis y Avestruz tabata ‘sin precedente’ pasobra den añanan 90 caba tabatin iregularidad den emision di permiso, di tereno, di estadia, di negoshi, entre otro. Solamente cu husticia no tabata kier o no tabata por, o ambos, atende e asuntonan aki manera ta e caso den ultimo añanan. Y esey riba su turno no tin tanto di haci cu e situacion den gobernacion di Aruba, sino mas bien cu desde 2014 tanto den sentido financiero como hudicial algo a cuminza cambia na banda Hulandes. No ta pornada dado momento a cuminza aparece procurador general Hulandes na Aruba, despues cu e experimento cu ‘yiu di tera’ den e puesto mas halto no a resulta asina exitoso.

Pero, e situacion dentro di Ministerio Publico no ta e unico pilar pa mantencion di estado di derecho. Tin un parti cu nos gobernantenan mes mester haci. Y ta ey nan ta fayando. Nos tin e sistema mas comodo den Reino pa politico cu ta viola ley. Di e islanan, Sint Maarten tin e regla den Constitucion mas estricto, unda bay cera den prison preventivo ta motibo pa suspension di membresia di Staten. Corsou su constitucion ta bisa cu un politico ta exclui di derecho electoral si tin caso di un delito indica den ley unda e persona a keda condena, den sentencia irevocable, na un castigo di por lo menos un aña y den cual ademas el a keda exclui di derecho electoral. Sin embargo, na e isla ey e presion politico di tur banda, tambe di e propio partido di e sospechoso, ta haci cu un politico lo renuncia su puesto envez di keda usa su puesto como trinchera politico. Na Aruba, nos tin e mesun regla di constitucion di Corsou. Loke nos no tin, ta e mesun cultura di intolerancia di presencia di hende den parlamento cu ta bao investigacion hudicial y cu en principio por keda sinta te dia cu autoridadnan yega pa busca e persona pa bay cera.

E diferencia ta anto cu na e otro isla aparentemente nan tin mas ‘decencia’ o berguenza y no ta laga e asunto yega asina leu cu mester haci uso di e regla den constitucion, manera den e caso di e ex-ministro relaciona cu Avestruz, si ta tumando lugar actualmente. Berdad ta cu nos Constitucion ta bisa cu bo por keda sinta te dia bo ta condena irevocablemente, esey ta despues di veredicto di Hof o di Hoge Raad, dependiendo di e trayectoria cu e caso haya, ya cu lo ta bay tin apelacion.

Lo ta bon si nos adapta nos regla constitucional segun esun di Sint Maarten, unda den e trayecto hudicial pre-huicio y pre-condena, ya caba e parlamentario ta keda suspendi pa ley. Fuera di e partido cu ta insisti den sigui apoya criminalidad, mester por tin un base den parlamento pa por realiza e cambio den Constitucion aki. Esey lo sucede? Francamente, no. Mescos e caso di Ombudsman cu mester bay den Constitucion ainda, nos nietonan talvez lo mira esey. Ni ley, ni moralidad lo cambia.