Awor cu nos economia ta practicante paralisa, y nos ta mira cu miedo ta kico ta bay ta nos futuro economico y social, lo ta bon pa nos realisa nos mes, kico hasta den tempo bon ta loke nos por a carga. Nos lo mester puntra nos mes, hasta si nos bolbe na e nivel di economia cu nos tabatin pre-Covid, si tur esey ta suficiente pa carga loke nos ta pretende cu nos por afford.

No den e sentido literal di e ‘Carrying Capacity’ di casi dos decada pasa, unda tabata mustra riba e peso demasiado grandi di poblacion exagera, cu ta pone un presion grandi riba tur tipo di recurso cu e isla tin, manera recurso natural y humano. Den e caso aki mas bien kico tabata e cosnan cu hasta den tempo bon tabata keda un banda pasobra nunca tabatin placa pa nan. E siman aki ya caba nos por a experimenta algo asina cu e piscanan morto cu a aparece den Bubaliplas, cu na cierto manera ta mustra nos riba e necesidad di e inversionnan grandi cu mester haci, pasobra no a reserva placa pa haci debido mantencion, y na tempo. No cu e piscanan ta relaciona directamente na e mal estado di e instalacion, asina leu cu nos sa awor, pero hecho ta cu nos ta para dilanti gastonan grandi pa cumpli cu nos obligacionnan internacional, pasobra nos no por djis laga awa contamina pa den lama. Crisis of no, nos mester cumpli.

Y esaki naturalmente no ta e unico obligacion, tin hopi mas. Nos ta para dilanti di gastonan grandi di nos aeropuerto, cu dificilmente por ser carga pa un compania cu no lo mira e entradanan grandi cu tabatin den e ultimo decada aki. Talvez lo mester bin un revision di e plan ambicioso ey, cu ta cuadra mas cu e pronostico diferente den e proximo añanan, di yegada di pasahero na nos isla. Sin embargo, lo keda un proyecto bastante extenso ainda cu mester cubri. Nos ta mira tambe e cambionan den infrastructura di telecomunicacion cu mester bin, pasobra nos no por afford di keda pega manera awor, cu dos sistema di cable di koper cu ta bira obsoleto, pa nos inverti den glassfiber pa henter e isla. Igualmente nos infrastructura di caretera, cu a haya su parti nobo, pero e estado general di e camindanan ta pesimo. Nos ta tende e comentario caba di algun critico cu corectamente ta mustra nos riba e hecho cu e cosnan aki semper ta e ‘consumidor ta paga’. Esey ta corecto; e consumidor ta paga, pero ta cuanto poder adquisitivo e consumidor, sigur esun local ta bay tin pa paga pa e cosnan aki?

E perspectiva ta net cu den e proximo añanan probablemente un gran parti di e poblacion lo ta mara na un entrada hopi abao, y cu un gobierno – cualkier – cu lo ta desea di haya mas entrada pa por maneha asuntonan di estado na un nivel adecua, lo tin problema. Y, pa bolbe na e cosnan cu no a mantene pa tanto aña, pasobra nunca tabata keda nada despues di paga tur e compromisonan di salario y otro beneficionan di e aparato publico, e pregunta a bira awor con, den tempo malo, di repente si nos ta bay tin placa pa paga e cosnan aki? Y si acaso ta asina cu nos lo pone como prioridad cu ta paga nan, esaki ta bay a costo di… ken y con? No ta asina dificil pa yega na e conclusion cu ta imposible pa haya e suma cuantioso necesario ey den nos economia actual, ni si aumenta e peso di impuesto riba e ciudadano. Parti di e solucion lo mester bin di e reduccion di gasto dentro di e aparato publico. Igual na cualkier empresa cu mester baha gasto pa sobrevivi, gobierno – en general, no solamente e actual – lo mester contempla corta mas unda tin mas pa corta. Den nos caso, por ehemplo den e presupuesto 2020 ‘Pre-Covid’, nos por mira cu practicamente 50% di e presupuesto tabata bay na gasto di personal. Esey, hunto cu ‘bienes y servicio’ ta hiba dos tercera parti di e presupuesto caba… Gasto di interes ta sigui core normal, no tin caminda di sconde, mester paga. Ey practicamente casi henter e presupuesto a bay caba. Anto, lo mester busca solucion den e gastonan grandi ey.

Awor, ta facil pa esnan cu ta grita cu nos autonomia a bay perdi, keda grita pero si no tabatin Hulanda pa yuda, ta con lo a haci anto? Y lo ta corecto pa nan cuminza ataca Hulanda pasobra ta bin ‘pone orden den cas’? E punto ta, cu of sin Hulanda, nos no por carga e peso aki mas, hustamente pasobra pre-Covid ya caba nos adminstracion financiero a crece tur troci caba: gasta placa na cos innecesario y no percura pa inverti den e cosnan necesario. Den e añanan flaco cu ta bin awor, lo ta logico cu esnan cu den tempo bon no por a goberna responsablemente, awor ‘por arte de magia’ ta bay guia nos den e bon direccion? No ta mihor pa acepta cu ta tanto peso so nos por carga, y cu mester usa e poco placa cu tin na e manera mas sensato? Cu un tipo di ‘carrying capacity’ den mente, pero igualmente necesario.