Nos sector economico principal ta sigui den desaroyo, den tur sentido. Cifranan di e aña aki, incluyendo luna di maart, ta mustra un crecemento fuerte, loke ta conduci na impulso fuerte pa practicamente tur sector. Sin embargo, tin otro tendencia igualmente fuerte, cu ta consecuencia di e mesun turismo ey, cu no ta duna e mesun aspecto positivo ey. Esaki ta duna nos un contraste fuerte, di diferente angulo cu mester contempla nos economia y su sector principal.

Loke a capta nos atencion ta por ehemplo un articulo cu a aparece den e medio Mericano cononoci Forbes, cu ta duna relato di e reto y peligronan cu Aruba y su turismo ta enfrenta. Den e edicion aki por aprecia un relato di e articulo aki. E titulo “ Aruba’s visitors are loving the island to death. Here’s how it wants to become sustainable”, ta señala e menaza di e consecuencianan di desaroyo actual di turismo, pero ta duna tambe informacion di e intentonan cu tin pa contraresta e tendencianan señala. Den e intento pa equilibra ta haci mencion di e esfuerzo gubernamental pa logra sostenibilidad, y e parti di e intento cu ta den man di e empresanan di acomodacion turistico mes. Aki nos por detecta e diferencia cu tin entre e dos bandanan di e mesun asunto, ya cu e intentonan gubernamental, cu e autor a haya di tende di representantenan oficial supuestamente, ta mustra tur e asuntonan cu tin e sector y henter Aruba preocupa, hustamente pasobra ta trata di bon intencion expresa, pero den practicamente ningun caso tin accion gubernamental contundente. Algun ehemplo.

Mencionando e hecho cu desaroyadornan ta ocupando e terenonan disponible na beach, ta relata cu “autoridadnan a impone awor un moratorio pa hotel nobo”. Ta bon cu nos ta lesa Forbes de vez en cuando anto, pasobra aki mes no tin, segun nos, nada regla formalmente cu remotamente ta parce un moratorio. En berdad tabatin discusion, debate tambe den parlamento, cu a conduci algun aña pasa caba na un mocion pa recomenda gobierno pa institui un moratorio, pero asina leu cu nos sa no ta existi un decision formal, den forma di un decreto, mucho menos un (cambio di) ley pa sustenta tal. E articulo ta referi tambe na un “codigo di conducta” pa bishitante, pa evita core den e duinnan, pero na otro lugar den e articulo ta conta di e problema grandi di e UTV/ATVnan cu ta causa desastre entre e pahranan cu tin neishi abao na tera, manera e shoco. Aki tambe mester remarca cu no ta sinti ainda cu tin accion gubernamental pa pa prohibi trafico di e vehiculonan menciona unda nan ta haci daño; un codigo di conducta ta masha bunita pero ta keda e hecho cu e turista individual ta haci loke e kier, o mejor dicho ta haci loke e doñonan di e empresanan di rental ta defini como ruta. No tin posibilidad anto pa cuminza disciplina e grupo di empresario aki? Nos tin e leve impresion cu autoridadnan di husticia y di medio ambiente y naturaleza ta sinta wak otro, sin cu nos ta mira paso concreto.

E mal holor cu e planta di purificacion na Bubali ta ocasiona pa e hotelnan den su cercania no por a keda atras den e articulo. Aparentemente un portavoz di e autoridad turistico ATA a sigura e periodista cu gobierno ta haciendo “tur lo posible pa limita e impacto di operacion di e planta riba e area cercano”. Mientras tanto gobierno ta den corte, atrobe, pasobra no ta mira accion. E articulo ta referi na diferente hotel cu a haya nan obliga pa duna huesped un ‘refund’ pa motibo di e holor; e experiencia aki por hasta bira un ‘souvenirnan’, gratis, cu mas turista por hiba pa nan pais, si cos sigui asina.

E articulo ta haci referencia tambe na e intentonan pa cambia pa energia renovable. Aki atrobe e contraste: e intentonan dentro di e empresanan hotelero ta mustra bon, haci di forma discreto sin mucho publicidad, mientras cu gobierno ta ser menciona como e actor diligente cu a percura pa molino di biento… Nos por comprende cu e periodista no ta na altura di tur detaye, sino e por a constata cu nos a keda pega na aña 2008, tempo cu e molinonan a bin den operacion. Por lo demas, gobierno no tin nada ‘to show for’ riba e tereno aki. Realmente nos tin suerte cu tur e detayenan aki no ta sali den prensa internacional, pero esey no ta implica cu aki nos mester keda keto. Gobierno a haci su trabao den e sentido di anuncia plannan grandi relaciona cu desaroyo sostenible, y tambe den e contexto aki e mencion di esey no a keda atras. Sin embargo, nos mester mira e realidad manera e ta. Por ehemplo, nos tin hopi mas bishitante, e aña aki sigur, unda cifranan ta surpasa e nivel di 2019. Pero, ocupacion di hotel tabata 8% mas abao cu 2019. A gana bon placa cu un prijs pa camber halto, pero AHATA ta señala cu e costo di operacion a subi mas cu e nivel di prijs di camber. Anto nos ta bay habri hopi mas hotel? Fuera di tur e consecuencianan negativo, di destruccion di naturaleza y decadencia ambiental, no ta bira tempo pa pensa, cu e promer hotel cu ta bay perde placa, tin permiso otorga y ta construi caba? Den e contexto aki ta parce nos cu un moratorio a bira irelevante: “too little, too late”. Esnan mihor prepara lo sobrevivi, pero no conta cu gobierno pa yuda…