Den e epoca moderno aki ta facil pa kere cu ‘desaroyo’ (economico) ta un proceso di un solo direccion cu ta move pa ‘mas grandi, mas rico, mihor’. Esey ta loke en general ta spera di convence hende, cu asina mester ta y cu nada mester hiba nos na ‘menos grandi, menos rico y menos bon’. Claro cu si un pais ta den un guera cu ta significa perdida di bida humano y destruccion material, e pais ey ta bay atras, pero nos cu no a pasa den esey, bay atras?Y si nos bay dilanti mes, nos tur a bay dilanti? Aunke por parce cu asina mester ta y cu por cierto nos ta midi avance di comunidad principalmente na algun indicador economico, manera un Producto Interno Bruto (PIB, GDP), cu preferiblemente ta keda aumenta, bida ta hopi mas complica cu esey. Pa cuminza, e famoso indicador di progreso economico no ta bisa ta ken a haya e beneficionan aumenta aki. Ta facil pa dividi GDP di e pais pa e cantidad di ciudadano y saca e cifra magico di ‘GDP per capita’, e beneficio economico ‘pa cabez’. “Aha, aki nos ta score bon, sigur den nos region,” lo ta comentario cu nos por tende di varios banda.

E cifra ey riba su mes ta cuadra cu realidad, midiendo otro pais cu e mesun midi aki. Y kico esey ta bisa, di nos realidad di tur dia, nos tur a bay dilanti? Ban tuma como ehemplo e pais ‘mas rico’ di mundo, Estadonan Uni di America. Siman pasa a sali den algun medio digtal e comentario di algun politico Mericano cu a mustra nan menosprecio pa e hecho cu e GDP per capita di e estado Mericano mas pober, Mississippi, ta mas o menos di mesun nivel cu e pais mas prospero di Europa, Alemania… Con esey por ta? Y kico esey ta bisa di e situacion pa e ciudadanonan den ambos teritorio? Por ehemplo, na Mississippi 19% di famia ta biba den pobreza, un di cada cuatro famia tin $25.000 of menos pa aña na entrada.Awor Alemania, cu tin un economia hopi fuerte, ta number 19 riba lista di pais di OECD pa su grado di pobreza, di 11,6%. Tambe e cantidad di hende di edad cu ta core riesgo di cay bao di e limite di pobreza a aumenta fuertemente den ultimo añanan, di 13% na 2011 te 17,5% na 2022.

Tin dos cos importante pa tene na cuenta aki. E acumulacion di riqueza, y e GDP per capita no ta bisa nada ta con e beneficionan ey ta reparti individualmente. Si Aruba tabatin un economia cu crece hopi mas, nos averahe di entrada individual lo a aumenta drasticamente, pero nos lo a mira un cent preto mas drenta den nos cartera personal? No, a menos cu nos bay traha y gana mas. Pa bolbe un rato na e comparacion entre Alemania y Mississippi, por mira cu e porcentahe di hende bao di limite di pobreza no ta diferencia tanto mas, aparte di con esey ta defini. Esey tampoco ta bisa tur cos, pasobra ta importante con un pais ta percura pa su hendenan den necesidad. Por ehemplo, Alemania como pais Europeo ta cumpli cu e standard acepta di seguro medico general cu ta cubri practicamente tur gasto medico di ciudadano, irespecto nan situacion economico. Na Merca, y na Mississippi sigur, esakinan ta e hendenan cu pa gran parti a keda sin seguro medico y ta na merced di bondad di otro pa por haya tratamento medico. Haya cancer of otro enfermedad serio, por hinca un famia di clase medio den pobreza di inmediato, pa e tarifanan haltisimo di servicio medico. En corto, mientras Merca ta pasa pa e pais mas prospero na mundo, nan GDP astronomico, pa gran parti den man di un grupo chikito di multibiyonario, no ta preveni cu e pais tin mas hende ta biba riba caya, sin un hogar fiho, cu na cualkier pais Europeo. Manera bisa anteriormente, cifra riba nan mes no ta expresa con un pais ta percura pa su hendenan, especialmente esnan vulnerable. Nos no kier bisa tampoco cu e sistema Europeo ta (casi) perfecto, pasobra e no ta, tampoco na otro pais manera Hulanda y sigur tampoco na nos pais, unda nos ta sigui e modelo Europeo di cuido y beneficio social, cu ta di considerablemente menos nivel, mirando nos recursonan financiero cu ta hopi humilde compara cu e paisnan Europeo mas prospero. Cu esey nos ta bisa anto cu nos mester ta mas modera den loke ta exigi di gobernacion pa haci pa nos? Si, pero cu e observacion cu nos no tin pakico di acepta menos cuido, mientras cu placa ta basha bay otro caminda di forma inutil, manera e suma enorme cu nos ta pagando ainda na interes, ni siquiera na e pago di prestamonan mes. Un pais cu ta gastando mes hopi o mas na interes cu na educacion, por ehemplo, tin su prioridadnan totalmente robez.

Ademas, riba varios otro tereno cu nos mester por spera mas di gobernacion, por mira solamente fracaso, manera den transporte publico cu apenas merece e nomber ey. Mientras un gran parti di e poblacion ta keda gradualmente margina pa loke ta entrada compara cu costo di bida, gobierno(nan) a resulta incapaz di organiza transporte publico decente, principalmente enfoca riba e ciudadano cu no por afford un auto priva. Tin mas aspecto asina cu realmente ta pa uso general, pero cu ta di mas importancia pa e ciudadano di menos recurso. Vivienda, educacion, con ta para cu esey?