Ombudsman tin e deber pa establece e norma di bon comportamento. E norma di bon comportamento ta duna un marco di evaluacion pa e Ombudsman determina si un keho ta fundamenta of no. Esakinan a ser recientemente publica.
E tarea di Ombudsman ta pa garantisa, manera un entidad independiente y imparcial, e bon comportamento di actividadnan di gobierno y otro instancia, y pa fortifica e posicion legal di ciudadanonan.
E normanan di bon comportamento ta sirbi como base pa evalua un keho contra un instancia. E guia di e normanan ta contene cuater (nucleo) norma di balor, dividi den 22 norma. E cuater (nucleo) norma di balor ta: habri y duidelijk; cu respet; involucra y orienta riba solucion; y honesto y confiabel.
Habri y duidelijk
E nucleo di norma “habri y duidelijk” ta contene cuater componente: transparente y duna informacion cla; scucha e ciudadano; motivacion cla; y accesibilidad y disponibilidad.
Pa loke ta e componente ‘transparente y duna informacion cla’, esey ta nifica cu e instancianan mester ta habri y predecibel den nan accion y mester garantisa cu e ciudadano ta ricibi e informacion corecto, pa e por compronde claramente pakico cosnan ta pasa.
Tambe mester tin un actitud habri caminda ta duna claridad y informacion tocante e proceduranan cu ta sigui, y cu ta hiba eventualmente na decision, incluyendo kico ta pasa y pakico.
E di dos componente ta ‘scucha e ciudadano’ y esaki ta nifica cu e ciudadano mester sinti cu a scuchele y cu e ta bisto. E instancianan no solamente mester scucha loke e ciudadano ta bisa, pero tambe loke e no ta bisa explicitamente. E ciudadano mester ser tuma den serio, y e instancianan mester mustra interes den loke e ciudadano ta considera importante.
Di tres componente ta ‘motivacion cla’. Den esaki actividad y decisionnan di e instancianan mester ta bon motiva y splica den un manera cla y comprendibel. E instancianan no ta actua arbitrariamente. Un decision ta claramente splica y bon motiva si e ta cumpli cu e siguiente tres criterio: e ley, e hecho, y un balans di interesnan cu ta basa riba motibonan solido.
Di cuater componente ta ‘accesibilidad y disponibilidad’. Pa cumpli cu esaki e instancianan mester ta facil pa alcansa y accesibel pa e ciudadano. Esaki ta nifica cu e ciudadano mester por tuma contacto cu e instancia den varios manera cu no tin obstaculo.
E instancia mester tin un sistema di respuesta cu ta confiabel y adecua, cu ta trata e ciudadano den un manera humano (no solamente sistema automatisa) y cu ta continuamente accesibel. Ta importante pa no pone obstaculo innecesario pa un ciudadano pa por papia cu e instancia of haya respuesta na su preguntanan.
‘Cu Respet’
Di dos norma nucleo ta ‘cu respet’. Den esaki ta importante pa instancianan respeta e derecho fundamental di e ciudadano. E derecho aki ta inclui den e Staatsregeling di Aruba, e Constitucion y den tratadonan internacional manera e EVRM (Convension Europeo pa Derecho Humano).
E derecho aki por inclui derecho pa respet di bida personal, libertad di expresion, derecho riba cas,derecho riba integridad di curpa,libertad personal,prohibicion di discriminacion,derecho pa educacion, y derecho pa salud.
E ciudadano mester ser trata den un manera decente, util y cu respet pa e instancianan, caminda ta tene na cuenta cu e peticion of preocupacion di e ciudadano.
Husticia y transparencia tambe ta un aspecto importante. E instancianan mester actua den un manera obhetivo y honesto, y tambe duna (sin cu e ciudadano pidi mes) informacion tocante e posibilidadnan cu e ciudadano por usa.
Involucra y orienta riba solucion
Di tres norma di balor nucleo ta ‘involucra y orienta riba solucion’. Esaki ta nifica entre otro cu e instancianan mester tin un actitud habri caminda e ciudadano por expresa su punto di bista y hecho, y tambe por defende su posicion contra un punto di bista contrario.
E instancia mester scoge pa un medio cu no ta interveni den bida personal di e ciudadano innecesariamente, y cu ta den un proporcion rasonabel cu e meta cu e kier logra. Mester evalua si por logra e mesun meta cu un medio menos severo.
E instancianan tin e obligacion pa ofrece cuido na esnan cu ta cay bou di nan, specialmente ora e ciudadanonan ey ta den un posicion dependiente. Esaki ta inclui cuido medico y otro tipo di asistencia, por ehempel pa persona deteni of hoben cu ta den cuido na un institucion hubenil.
Aunke e base ta ley y reglamento, e instancianan mester tuma na cuenta circunstancianan particular. Instancianan mester busca medidanan y solucion cu ta ahusta na e situacion specifico di e individuo.
Den e normanan tambe ta inclui cu instancianan mester colabora entre nan mes den interes di e ciudadano. E ciudadano no por ser pasa di un lugar pa otro sin solucion. Instancianan no por excusa nan mes riba limitacion di tareanan pa no tuma accion.
E instancianan mester ta dispuesto pa trata situacionnan specifico den un manera flexibel y busca solucion cu ta ahusta, incluyendo situacion caminda e ciudadano ta sufri desbentaha disproporcional pa motibo di un medida di interes general.
Decisionnan mester ser tuma lo mas eficiente posibel. E termino legal ta un limite final. Si e proceso tuma mas tempo cu stipula, e ciudadano mester ser informa. Si no tin termino legal, mester actua den un termino rasonabel.
Segun e normanan e instancianan mester evita of limita escalacion den contacto cu e ciudadano. Bon comunicacion y un bon actitud pa busca solucion ta esencial. Instancianan mester actua di manera profesional pa evita escalacion, y si ta pasa, trata pa de-escala. Si e ciudadano ta dificil of irasonabel, e instancianan por tuma un medida apropria.
Honesto y confiabel
Di cuater norma di balor nucleo ta ‘honesto y confiabel’. Esaki ta nifica cu e instancianan mester actua cu integridad y usa nan autoridad solamente pa e meta pa cual e ta destina. E ciudadano mester por confia cu e instancianan y nan empleadonan no ta abusa nan posicion, autoridad, tempo of medio.
E instancianan mester actua dentro di e marco legal, den un manera honesto y sincero, y mester cumpli cu loke nan ta priminti. Si e ciudadano a haya speransa legitimo, mester respeta esaki. Decision di hues mester ser sigui cu prontitud y precision.
Segun e normanan e instancianan mester actua sin prehuicio of preferencia. Mester evita tur aparencia di parcialidad pa cu e ciudadano por confia den nan obhetividad.
Tambe ta importante pa prome cu tuma un decision, e interesnan mester ser balansa cu cuidou y den un manera rasonabel.
E instancianan mester colecta tur informacion relevante pa yega na un decision informa. Esaki ta inclui un proceso di “hoor y wederhoor” activo.
Den e normanan ta poni tambe cu e instancianan mester traha den un manera organisa cu ta beneficia e servicio publico. Mester evita erornan, y si tin, mester rectifica esakinan lihe. Nan organisacion mester garantisa continuidad. Documento y informacion mester ser maneha cu cuido y proposito. Informacion mester ta veridico y cla, cu bon documentacion.
Por ultimo, e ciudadano por spera cu e instancianan ta sigui norma y directivanan profesional den nan comportamento.