Ta facil pa simplemente join esnan cu no ta haci nada otro cu alaba nos progreso, principalmente economico, sin duna atencion na e aglomeracion di problema cu nos tin nos dilanti cu ta surgi di e mesun desaroyo economico ey. De vez en cuando hasta nos ta haya e critica di ta semper mustra riba e bandanan negativo, mientras claramente nos aprecio pa loke ta andando bon no sa falta. Pero, ser critico ta implica enfoca riba e cosnan cu mester drecha y no keda pega den adoracion di loke ta anda perfecto.

Den nos comunidad esey ta un necesidad mas grandi ainda pasobra e promer yama pa analiza loke no ta bay bon y planifica e mehoracion necesario, ta gobernacion. Ken esey ta? Primordialmente esnan cu tin gobierno den nan man, pero tambe e otro representantenan politico, cu ta aspira pa ta na timon di e pais. Pero e fayo pa atende e problemanan fundamental ta inmenso, di ambos banda y den nos cara.

Tin hopi tema urgente unda nos por mira cu ta dedica energia na critica otro, cu ta e actual o anterior gobierno, cu supuestamente no a haci nada, en todo caso no segun opinion di e critico. Pero loke nos no ta mira ta cu na e nivel aki, cu supuestamente ta esun di mayor responsabilidad pa loke comunidad mester, ta presenta e temanan aki na comunidad, salvo ora ta conveniente y oportuno pa critica un otro, sin presenta solucion alguno.

Conclusion: ta nos mes lo mester hacie, si ta mira necesidad di atende loke e nivel politico na e pais aki aparentemente no kier haci. Y ban cuminza unda tur analisis di un pais mester cuminza: Ken nos ta, cuanto nos ta y cuanto nos lo ta den futuro, pa mira kico lo ta necesario cu mester mehora o introduci. Na fin di 2024 Bon Dia Aruba a presenta algun dato tocante crecemento di nos poblacion entre 2020 y 2040. Esey tabata den cuadro di e proyeccion di poblacion naci na Aruba contra e poblacion naci den exterior. Den un exposicion den e edicion aki, nos ta proyecta un posible integracion di e actual poblacion migrante indocumenta, di alrededor di 20.000 persona, entre 2025 y 2030. E proyeccion basico usa ta di CBS Aruba.

Conclusion: nos por tin cerca di 140.000 habitante legal, cu tur beneficio y desbentaha di esey. Nos lo a amplia nos base laboral cu ta contribui na impuesto, seguro social y seguro medico, pero nos base di diferente costo tambe ta amplia. Un ehemplo: 20.000 hende mas cu tin proyecta ta significa 20.000 x Afl. 4.500= Afl. 90 miyon extra na gasto di AZV. Esey ta segun e costo averahe actual, cu pa 2030 por bien ta na Afl.5.000 pa persona, costando Afl. 100 miyon extra. En total, cu 140.000 asegurado nos mester un presupuesto pa AZV di por lo menos Afl. 750 miyon. Na 2024 e nivel di gasto tabata na casi Afl. 490 miyon…

Pero ban sigui cu e aspectonan demografico cu mester tene na cuenta. Na 2024 pa promer biaha nos ta registra mas fayecimento cu nacimento. Na 2025 e imagen negativo aki ta birando mas fuerte ainda y lo sigui asina den proximo añanan: reduccion fuerte di e base di hoben, mientras nos tin cada vez un poblacion mas grandi di hende di edad cu ta bay di 24.000 actualmente te cerca di 30.000 na 2030. Nos ta birando pais di migrante, hasta sin inclui e 20.000 migrante actualmente presente caba.

Pa bolbe na e fenomeno di menos nacimento: pa 2030 nos lo por tin den e categoria di menos edad (0-4 aña), envez di cerca di 6.000 mucha, manera algun aña pasa tabata e caso ainda, no mas di 3000 pa 3500. Kico esaki ta bisa? Cu e necesidad di capacidad escolar por bay baha spectacularmente? Nos ta spaar placa cu cera klas? Cada 1.000 mucha cu no mester di bay scol ta representa 40 klas na scol basico cu por cera… Of nos ta usa e oportunidad pa mantene e cantidad di klas y ta baha e cantidad di alumno pa klas, den un esfuerzo di mehora calidad di enzeñanza? Esaki ta strategia, esaki ta maneho… Nos ta tende nos politiconan papia di e cosnan aki? Ta esey ta nan trabao…

Pero, cu esaki e reto poblacional no a caba. Por bien ta cu ainda lo mester drenta mas migrante, legal, pa ocupa cierto puesto den nos economia pa cual no tin hende disponible bao di e migrantenan cu ta aki caba. Aki no por menciona cifra; nos no tin nan y probablemente gobierno tampoco. Esaki ta trece nos – atrobe – na e problema di mayor peso den e desaroyo señala: tur e hendenan aki mester biba ‘somewhere’. E fenomeno cu nos por anticipa ta cu hende, unavez legaliza, ta cuminza anhela, mescos cu tur humano, pa biba den un vivienda normal y no mas den un shopo di plywood patras di cas di otro hende. Cu mas di 140.000 hende riba e baranca aki, y cu un serie di gobierno cu ni den pasado y tampoco actualmente, ta mustra di ta consciente di e situacion grave, kico ta bay pasa? Nos no ta mira plan contundente pa vivienda popular, no tin un maneho pa para e perdida di vivienda na un sector di ‘vacation rentals’, hopi di nan den man di stranhero y no tin siquiera aplicacion di regla existente, pa no papia mes di cambio di ley pa ataca e problema. Nos politiconan ta consciente di e problema na e raiz, te pa atende e consecuencianan?