
(AP)—Golpia pa e ultimo horcan feroz causa pa cambio di clima, Jamaica a uni cu otro islanan chikito y paisnan pober dialuna na e reunion climatico di Nacionnan Uni pa suplica resto di mundo pa stop di papia y cuminsa tuma accion. Nan mensahe: Nos bida ta na riesgo.
Mientras cu ministernan di mas halto nivel for di gobierno di tur parti mundo a cuminsa cu e negociacionnan na COP30, paisnan vulnerable a alinea pa enfatisa cu ta vital pa e paisnan reduci nan emision. Nan a bisa cu plan global actual no ta suficiente pa mantene calentamento bao di 1.5 grado Celsius segun e Acuerdo di Paris di 2015.
Ademas, nan a renoba un peticion di hopi aña pa paisnan rico tene mas responsabilidad economico pa yuda paisnan pober enfrenta e calentamento.
“Horcan Melissa a cambia bida di tur Jamaiquino den menos cu 24 ora,” minister di Desaroyo Economico di Jamaica, Matthew Samuda, a bisa. E horcan di categoria 5 cu a yega tres siman pasa a causa casi $10 biyon den daño y a desplasa shen miles persona. El a yam’e “prueba di un fase nobo di cambio climatico.”
“Nos no a crea e crisis aki, pero nos ta nenga pa keda para como victima,” Samuda a bisa. “Nos ta pidi comunidad global, specialmente esnan cu ta emiti mas, pa cumpli cu nan compromiso y protege e limite di 1,5 grado pa Jamaica. Esaki ta sobrevivencia. E ta trata nos pueblo y nan derecho na un futuro sigur y prospero.”
Armando Rodriguez Batista, minister di Medio Ambiente y Ciencia di Cuba, a nota cu su pais tabata inunda pa via di Melissa. “Mañan lo ta demasiado laat pa haci loke nos mester a haci hopi tempo pasa,” el a bisa.
Oradornan ta lamenta progreso lento
Otro paisnan a ripiti cu ta un cuestion di bida of morto pa intensifica e lucha pa baha emisionnan, yamando e “un deber moral,” y a enfatisa cu daño climatico ta un realidad diario pa nan.
“Mi ta sinta riba dak di cas henter anochi, mirando mi bisiñanan, pensando si awa lo traga nos tur of no,” Diana-Anda Buzoianu, minister di Medio Ambiente di Rumania, a lesa palabra di un victima di e inundacionnan di e aña aki.
“Promesanan so no lo preveni lama subi,” Flavien Philomel Joubert, minister di Ambiente y Clima di Seychelles, a bisa.
Un sentencia di e Corte Internacional di Husticia mas tempran den aña cu cambio climatico ta un problema existencial pa planeta cu mester ser soluciona ta “bentaha” cu islanan chikito lo usa pa acelera e esfuersonan climatico na COP30, segun Procurador General di Tuvalu, Laingane Italeli Talia.
E sentencia ta mustra cu “e meta di 1,5 no ta solamente un aspiracion politico, pero un obligacion legal basa riba e miho ciencia disponible,” Maina Vakafua Talia, minister di Medio Ambiente y Clima di Tuvalu, a bisa, mientras strena di un tormenta tabata vibra den salon.
“Nos ta mira e meta di 1,5 ta disparciendo dilanti nos wowo,” el a agrega, enfatisando cu pa islanan chikito “esaki ta e liña entre sobrevivencia y perdida.”
Pero plannan mas fuerte y salba e meta di 1,5 ta crucial pa henter mundo, no solamente pa islanan chikito, el a agrega.
COP30, cual ta mas fortifica despues cu dos demostracion a causa disturbio den e edificio principal durante e prome siman, a cuminsa su segundo siman cu ministernan di afo cu tin mas poder politico. Simon Stiell, Secretario Ehecutivo di Clima di UN, a exigi nan pa usa esaki.
“E espirito t’ey, pero e velocidad no,” Stiell a bisa. “Velocidad di cambio den economia real no ta cuadra cu progreso den e sala di negociacion. Mientras desasternan climatico ta destrosa bida di miyones y ta debilita tur economia, subiendo prijs di cuminda y otro necesidadnan, nos tur sa kico ta na riesgo.”
Otro oradornan tambe a pidi pa accion mas rapido
“Tempo pa mas promesa a caba,” vice-presidente di Brasil, Geraldo Alckmin, a bisa. “Cada fraccion adicional di grado di calentamento global ta nifica bidanan na riesgo, desigualdad mas grandi y perdida mas grandi pa esnan cu menos a contribui na e problema.”
Presidente di Asamblea General di UN, Annalena Baerbock, a bisa cu e desaster reciente ta mustra con hopi trabao falta. “E crisis climatico no ta cansa,” el a bisa. “Nos a mira esaki ora Horcan Melissa a pasa riba Caribe dos siman pasa. Nos a mira esaki atrobe siman pasa na Filipina …cu tifonnan cu ta sigui un tras di otro.”
‘Nos existencia ta na riesgo’
Aumentando presion, durante e delaster anochi e presidencia Brasil di e reunion a emiti un documento di cinco pagina tocante e proximo pasonan riba algun tema delicado, incluyendo presion pa paisnan haci mas den nan plan pa baha emisionnan, disputa comercial relaciona cu clima y necesidad pa cumpli cu e compromiso di $300 biyon pa aña pa yuda paisnan pober.
E puntonan di discusion dificil e aña ki no tabata den agenda originalmente, pero hopi pais a insisti pa nan ser inclui.
Varios pais—specialmente islanan chikito—ta pidi COP30 pa mustra con inadecuado e plannan di reduci emision entrega pa 116 pais ta. Conhuntamente, nan plan no ta acerca e nivel cu mester pa evita calentamento pasa 1,5 grado desde añanan 1800.
E tema aki por ser combina cu un peticion pa un plan pa elimina combustiblenan fossiel—carbon, petroleo y gas natural—e causa principal di cambio climatico. Eliminacion a ser aproba despues di hopi debate dos aña pasa den e reunion di clima di UN, pero aña pasa no tabatin hopi progreso. President Brasil, Luiz Inácio Lula da Silva, a trece tema aki back e lunanan aki.
“Nos existencia mes ta na riesgo,” minister di Asunto Exterior di Mauritius, Dhananjay Ramful, a bisa. “Un decada despues di e promesanan di e Acuerdo di Paris, a pesar di nos bon intencion, nos ta realisando cu nos no a haci suficiente…Nos planeta ta pidi pa accion awor.”


