Fraccion di MEP a pidi un profesor Hulandes, pa un opinion huridico riba e ley di consenso di reino HOFA. Profesor Elzinga ta profesor emeritus na Universidad di Groningen, specialisa den ley constitucional. Den su conseho, profesor Elzinga ta bisa cu ley HOFA ta mina autonomia di Aruba.

Basa riba e conseho aki, Fraccion di MEP a reuni cu gremionan sindical y comercial, pa presenta e conclusionnan di Profesor Elzinga, y ta comparti esaki cu henter comunidad, pa por yuda cada ciudadano forma su opinion, segun MEP a bisa den un comunicado di prensa.

Argumento central di profesor Elzinga ta cu e leynan di consenso di Reino – un mecanismo legal crea bao Articulo 38 di Statuut – a evoluciona leu di nan proposito original. Originalmente crea como un herment pa promove igualdad entre Hulanda y e paisnan Caribense, e Ley di Consenso di Reino, segun Elzinga, a bira un mecanismo mediante cual Den Haag ta impone su boluntad riba e paisnan Caribense. E ta argumenta cu e propuesta di HOFA ta ilustra e transformacion aki: maske e ta formalmente presenta como un decision conhunto, e ta opera como un iniciativa unilateral Hulandes, minando e principio di igualdad entre e partnernan den Reino.

Bao Articulo 38 di Statuut, e paisnan di Reino – Hulanda, Aruba, Corsou y Sint Maarten por crea ley di Reino mediante consenso pa areanan specifico. Intencion di Statuut tabata pa esaki facilita cooperacion riba asuntonan di interes comparti, tanten cu tur parlamento participante y Conseho di Minister di Reino bay di acuerdo.

Elzinga ta splica cu e forma legal di un ley di consenso di Reino ta basa riba acuerdo boluntario entre partidonan igual. Toch den practica e desbalansa di poder entre Hulanda y e paisnan Caribense ta haci un igualdad asina uno falso. Ya cu Hulanda tin mayoria di capacidad institucional, poblacion y influencia financiero, su dominio politico ta converti consenso den meramente un rekisito formal sin igualdad genuino.

Pues e ta yama e ley di consenso di Reino un “figura legal remarcable y paradox”: E ta depende riba consenso, pero consenso masha poco ta liber. E paradox aki ta den centro di e crisis constitucional actual tocante e ley HOFA proponi.

Desaroyo historico

Statuut di 1954 a introduci e concepto di ley di consenso di Reino, pero pa decadas ta masha poco a us’e. E rol a bira central durante e reforma constitucional di 2010, tempo cu a disolve Antias Hulandes, creando e paisnan nobo di Corsou y Sint Maarten y confirmando status di Aruba.

Elzinga ta nota cu durante e proceso aki, Hulanda a insisti riba un cantidad grandi di ley di consenso tocante husticia, polis y supervision financiero. Esakinan a keda presenta como instrumento di cooperacion, pero en practica nan a institucionalisa supervision Hulandes riba areanan domestico clave na e paisnan nobo.

E cambio aki, e ta argumenta, ta marca un reorientacion fundamental di structura di Reino, di un partnership di estadonan autonomo na un modelo quasi-federal cu un centro herarkico na Den Haag. E reformanan di 2010, hunto cu alivio di debe y asistencia financiero condicional, a mara e paisnan Caribense den un marco di dependencia structural. E acuerdo formal di nan parlamentonan tabata tapa un falta di escogencia berdadero.

Consenso: Forma vs Substancia

E distincion teoretico central di Elzinga ta entre (1) e forma di consenso – e rekisito procedural pa tur partido bay di acuerdo formalmente; y (2) e substancia di consenso – igualdad real di influencia, poder di negociacion y beneficio mutuo.

Den contexto di HOFA, Elzinga ta argumenta cu solamente e forma ta keda intacto; e substancia a evapora. E proceso di toma di decision di Reino ta forsa paisnan Caribense pa acepta leynan na cual nan no por duna forma of rechasa sin consecuencia financiero of politico severo.

Pa e motibo aki e ta yama consenso un “ilusion huridico di igualdad.” E mecanismo antes destina pa preveni dominio a bira un herment pa coercion sutil.

Ley di Consenso di Supervision
Despues di 2010, Reino a cuminsa usa ley di consenso principalmente pa proposito di supervision – husticia, integridad y control financiero. E leynan aki ta duna Den Haag instrumentonan permanente pa monitor y corigi gobernacion interno di e paisnan Caribense.

Elzinga ta lista e areanan clave unda Hulanda awo tin supervision structural:

Hudiciario y Ministerio Publico, mediante Ley di Reino di Cooperacion di Husticia;

Polis y servicio di seguridad;

Financiero, mediante cuerponan manera CAft;

Integridad administrativo y marconan anti-corupcion.

E efecto cumulativo, e ta argumenta, ta e erosion di autonomia local. E leynan di consenso a bira menos tocante gobernacion comparti y mas tocante “coreccion sistemico” di administracionnan Caribense.

Algo cu profesor Elzinga no a menciona sinembargo, ta cu, manera Bon Dia Aruba a reporta den pasado, no por laga afo e motibonan tras di cada un di e areglonan di supervision aki, manera mal maneho financiero structural cu a resulta den debe astronomico y falta di recurso pa atende cu crisis; corupcion sistematico den gobierno y Parlamento; y fraude por ehemplo cu paspoort Hulandes via Aruba.

Condicionalidad y dependencia financiero

Na caminda pa reforma di 2010, Hulanda a haci pordon di debe y restructuracion institucional condicional riba firma di varios ley di consenso. E paisnan Caribense – enfrentando crisis fiscal cu nan mes a crea – tabatin tiki escogencia. Elzinga ta bisa cu “e apariencia di igualdad a tapa un negociacion bao presion.”

E disponibilidad di Hulanda pa asumi debe Antiano (total di alrededor di 1.7 biyon euro), a bin cu rekisito estricto: reforma den husticia, responsabilidad y disciplina financiero, tur hancra den ley di consenso.

Aruba no tabata parti di disolucion di Antias, pero su gobernacion financiero a cay bao scrutinio similar.

Elzinga ta argumenta cu for di e momento ey, e logica di intervencion a keda normalisa dentro di orden legal di Reino. Loke antes tabata un excepcion – interferencia Hulandes – a bira un expectativa institucionalisa.

HOFA: Contexto y proposito

Rijkswet HOFA tin meta pa regula finanzas di gobierno bao principio di sostenibilidad. E ta reemplasa e sistema existente bao Colegio di Supervision Financiero (CAft) cu un marco di Reino mas fuerte y formalisa.

Despues di 2010, supervision fiscal di Aruba a evoluciona diferente cu esun di Corsou y Sint Maarten, y a mantene un acuerdo mas cooperativo. Pero deficit ripiti den presupuesto y aumento di debe a pone Den Haag exigi mecanismonan mas estricto.

Pa 2025, a propone e ley HOFA pa sigura cumplimento a largo plaso cu disciplina presupuestario, limite di debe y obligacion di rapportahe. Formalmente e ta un ley di consenso, rekeriendo aceptacion di Aruba. Sinembargo, analisis di Elzinga ta cuestiona si aceptacion real ta existi, mirando e asimetria den poder di negociacion y e presion financiero implicito.

Ademas, Elzinga ta enfatisa cu politica financiero ta un competencia nacional, no di Reino. Transform’e den asunto di Reino mediante ley di consenso ta rekeri interes comparti demostrable y un acuerdo. E ta argumenta cu e propuesta HOFA ta faya e test aki: principalmente ta sirbi prudencia fiscal Hulandes en bes di obhetivonan conhunto entre Aruba y Hulanda.

Elzinga ta discuti e pregunta legal si Aruba ta obliga pa acepta HOFA, concluyendo cu no.

Articulo 38 di Statuut ta duna tur pais libertad pa acepta of no. No tin mecanismo constitucional cu por obliga Aruba acepta. Pues si parlamento di Aruba rechas’e, no por adopta e ley. Pero e ta reconoce e realidad politico – dependencia financiero – cu por haci rechaso casi imposible. E ta adverti contra e coercion practico mediante dependencia cu ta transforma aceptacion boluntario den sumision economico.

Rol di Parlamento Arubano

Den e ultimo parti di e conseho, Elzinga ta apela directamente na Parlamento di Aruba pa eherce su derecho constitucional di decision independiente. E ta insisti cu rechasa e propuesta HOFA ta legalmente valido y politicamente legitimo.

E ta nota cu Parlamento mester evalua e beneficio temporal di sosten financiero Hulandes contra e costo constitucional permanente di autonomia reduci. Unabes cu adopta e ley di consehso HOFA, su reversion lo ta casi imposible, ya cu ley di consenso tin un status casi constitucional.

Implicacion pa Reino
Mas leu cu e asunto inmediato di HOFA, opinion di Elzinga ta expone un problema constitucional mas profundo: e ambiguedad di e model federal di Reino. Statuut ta combina autonomia soberano cu responsabilidadnan comparti, pero falta mecanismo cla pa resolve conflicto entre nan.

E ambiguedad structural aki ta permiti e partner mas fuerte – Hulanda, pa defini kico ta constitui “interes di Reino” y usa leynan di consenso como herment di control en bes di cooperacion.

Elzinga ta sugeri cu e unico futuro sostenible pa Reino ta den “rebalansa” su relacionnan interno, sea door di codifica regla di igualdad mas estricto pa ley di consenso, of door di bay den direccion di un confederacion mas los cu ta restaura autonomia genuino na e paisnan Caribense.