“Mi sa cu na Aruba tin problemanan social hopi grave y tin hopi pobresa, pues esun cu ta bin aki pa pidi refugio no ta bin pa kita ningun ayudo social ni economico di e personanan cu ya tin mester di nan. Loke nos kier ta proteccion mientras e estado cu ta responsabel, cual ta Nacionnan Uni, por repatria nos na paisnan cu si ta aceptando nos.”

Manera autoridadnan a indica den transcurso di siman, un persona cu ta sali di nan pais y cu lo kier haya proteccion den cuadro di asilo politico di otro pais lo mester indica na momento cu yega na un frontera cu nan ta buscando e tipo di proteccion aki. Aunke esaki ta splica con por cuminsa un proceso pa haya proteccion bou tratado y protocol di refugiado, un persona asina lo mester tin rasonnan pa tin miedo di bay bek su pais, sea si esaki ta encera persiguimento politico of criminal sin proceso debido den corte publico.

Refugiado ta bin dilanti
Un di e editornan di Bon Dia a haya oportunidad pa papia cu un persona cu a huy di e regimen di Nicolás Maduro y lo a yega Aruba via boto, despues di mester a huy di su cas ora cu gobierno a persigui su persona. E nomber di e persona ta conoci pa nos redaccion, pero e persona a prefera di keda anonimo. Su persona a prefera tambe pa no duna ningun detayenan di su storia pa autoridadnan por señal’e.

E refugiado aki, huyendo di su pais, a bin Aruba y ta permaneciendo aki ya pa algun tempo. Referiendo bek na nos articulo unda director di Departamento di Calamidad ta expresa cu 500 refugiado lo nifica un gasto di 680 miyon mensual pa Aruba — riba cual nos no a haya un clarificacion te ainda — e director alabes a expresa 2 puntonan: ken lo bay paga e gasto aki, y si comunidad lo acepta tin refugiado riba nos isla.

Riba e puntonan aki e refugiado a amplia, bisando cu te na momentonan actual, su persona no ta forma ningun tipo di gasto pa pais Aruba. Esaki pasobra su persona tabata ricibi un ayudo financiero di Merca den cuadro di derechonan humano, cual a para recien. Ademas di esaki el a ricibi ayudo den su prome lunanan di parti di Cruz Cora y ta gradici masha pa loke Cruz Cora a haci pa e y su famia.

”Un refugiado cu tin miedo pa bay bek su pais mester haya ayudo pa percura cu e no drenta su pais bek, unda gobierno lo por gar’e. Pero den nos caso nos no kier crea ningun problema pa Aruba tampoco, pasobra nos ta na altura y ta informa nos mes riba Aruba su situacion. Esaki ta un problema di Nacionnan Uni cual den nos caso ta duna un certificado cu ta pidi pa no deporta nos y alabes nan ta repatria nos na otro pais cu tin convenio cu Aruba unda tin espacio pa integra ciudadanonan nobo.”

Su persona por a mira riba medionan cu e topico di refugiadonan Venezolano a haya wowo di publico, specialmente recien cu loke a pasa na Dimas. Sinembargo e ta expresa cu no tur refugiado ta bin di Venezuela, mirando e situacion, si no cu tin refugiadonan tambe di Colombia y Cuba, entre otro. El a conta nos cu te hasta na Aruba, aunke tin poco refugiadonan — no mas cu por conta riba dos man sigur — tin refugiado cu no ta di Venezuela.

Den dictadura no ta papia di preso politico
Alabes riba medionan social por a mira cu publico su reaccion en general riba e topico aki ta un di e percepcion cu no ta trata aki di refugiadonan huyendo di persecucion politico si no cu ta trata di personanan purbando di scapa un situacion economico cu ta riba 1 wiel. E refugiado a expresa cu aunke por tin un  personanan cu ta huy di situacion economico, esaki no ta descarta cu tin personanan cu di berdad tin miedo pa perde nan bida si nan bolbe nan pais.

”Pa loke ta trata presonan politico loke tin di comprende generalmente ta cu den dictaduranan no tin preso politico. Pasobra nan ta cuida nan mes hopi pa no bisa cu nan ta cera un hende cu ta pensa distinto na nan. Pero en bes di bay busca un antecedente politico nan ta disfrasa esaki como un causa penal y ta deteni personanan, cual hasta par di nan ta perde nan bida despues.”

Loke e refugiado kier subraya ta cu e rason dicon UNHCR (Alto Comisario di Refugiado di Nacionnan Uni) ta pidi pa no deporta personanan cu ta pidi refugio ta pasobra si e persona bolbe e por yega di biaha na un situacion dificil. “Organisacionnan manera OEA [Organisacion di Estadonan Americano] ta pidi pa proteha derechonan humano di personanan cu ta pidi status di refugiado pasobra no ta mescos cu bo ta deporta un ilegal na un pais y nan ta yega manera un señora a bisa mi cu nan a deporta su yiu y despues di dos dia el a bay un casamento y djey un fiesta. Den caso di un persona bou persecucion politico nan ta deporta bo na bo pais y bo no ta bay niun fiesta. Bo ta bay un prizon unda bo lo bay perde bo bida. No tin garantia cu nan lo duna bo un huicio di acuerdo cu leynan y ta presenta bo den tribunal. Esey ta e temor mas grandi di nos cu ta huy persecucion.”

Durante nos combersacion nos a papia cu e refugiado riba su situacion personal, pero nos editor por a nota e duda cu cual eventualmente el a conta e detayenan.

Riba ponencianan di nos prome minister Evelyn Wever-Croes unda ta expresa cu tin di separa migrante economico di personanan cu ta huy un persecucion, e refugiado a expresa cu ‘mester corigi e concepto ey’. El a recomenda pa busca riba paginanan di UNCHR/ACNUR cu e concepto di refugiado den cierto areanan a amplia den ultimo añanan. Por mira aki cu despues di tempo na Africa a reconoce cu migrantenan cu ta huy di situacionnan economico precario tambe por ricibi status di refugiado. “Derechonan despues di tempo ta bira mas avansa y nan a amplia esaki. Gobiernonan rond mundo generalmente ta keda poco atras den aplicacion di derecho, pero personanan cu ta pidi status ta bira mas avansa den nan manera di aplica.”

Nos no t’aki pa crea mas problema pa Aruba

E refugiado a reitera cu e situacion den cual refugiadonan ta haya nan mes no ta pa crea ningun problema pa Aruba, pasobra Aruba tin varios problemanan caba. “Mi sa cu na Aruba tin problemanan social hopi grave y tin hopi pobresa, pues esun cu ta bin aki pa pidi refugio no ta bin pa kita ningun ayudo social ni economico di e personanan cu ya tin mester di nan. Loke nos kier ta proteccion mientras e estado cu ta responsabel, cual ta Nacionnan Uni, por repatria nos na paisnan cu si ta aceptando nos.”

Su persona tabata presente na Dimas ora un gran cantidad di personanan, asumi pa ta ilegal, a acudi na Dimas despues cu rumornan a circula. “Mi ta considera cu porta e manera mas inteligente pa anda cu e asunto ey ta pa percura di legalisa e personanan ey, mescos cu Peru, Chile y Colombia a haci, y aunke nan ta ilegal, nan ta aki pa traha y nan ta haya trabou. Pero nan no ta paga impuesto pasobra nan ta ilegal. Nan ta subi riba transport, etc. Mi ta kere por considera esaki pasobra nan ta man cu ta cla pa traha y hopi biaha ta profesional. Mi conoce mediconan, ingenieronan cu awo ta chapi aki. Mi ta kere cu nos por haci Aruba hopi grandi si nos pensa di manera diferente.”

Actualmente e refugiado ta purbando pa evita cu autoridadnan ta deport’e, mirando cu su status ta insigur pa awo. E insiguridad aki ta crea obstaculonan psicologico pa e persona, mirando tur loke el a pasa aden. Den combersacionnan cu su famia nan a conta nos cu hopi biaha ora cierto traumanan ta bin ariba, nan mester lidia cu esaki nan so, mirando cu nan t’aki practicamente sin sosten.

“E permiso cu nan ta duna na personanan cu lo kier ricibi status di refugiado sinembargo ta un manera mi ta yam’e, un permiso Ricky Martin. Esaki kiermen cu e ta solamente laga bo permanece na e isla. Aunke e ta duna permiso pa por traha, esaki no ta bira posibel pasobra alabes no ta laga nos inscribi den Censo. Y ademas, algo hopi grave, e no ta laga nos contribui na impuesto. Si por considera drecha esakinan, cual mi ta compronde cu e tema di refugiado pa Aruba ta algo nobo, e lo sembra e consenshi di hende cu ta pidi refugio pa invita nos pa stima e pais riba cual nos a yega. Nos sa cu probablemente nos ta den transito pero nos kier gradici e tera cu ta permiti nos biba. Nos no solamente ta bendiciona su tera y su habitantenan si no cu nos kier colabora tambe. Asina nos por ta productivo y contribui, mirando cu tin profesionalnan cu por nifica algo pa Aruba.”