Durante District297 su webinar ‘One Kingdom, Four Countries’, e pregunta central cu panelistanan a purba contesta desde punto di bista di nan experticio, ta si e status legal actual di Aruba, Corsou y Sint Maarten ta optimal pa conkista e retonan cu e islanan ta enfrentando actualmente. Memey di discusion si Aruba mester haya mesun status cu e islanan BES, mayoria experto y participante tabata di opinion cu e opcion mas fructifero ta keda como pais den Reino, pero asina mes tin oportunidad pa probecha mas di esaki por medio di mas cooperacion cu Union Europeo y Reino.

Consehero di estado (staatsraad) di Reino Hulandes di parti di Aruba Mildred Schwengle primordialmente a contribui un presentacion riba e structura constitucional actual. E structura actual ta un cu ta defini kico ta asuntonan di Reino: relacionnan exterior, defensa, nacionalidad Hulandes y e principio di salvaguardia un estado democratico y derecho humano (waarborgfunctie). Aparte di e topiconan aki, e paisnan tin nan propio autoridad pa traha ley riba tur otro topico, y pa estado democratico y derecho humano e islanan tin responsabilidad pa implementa esaki, pero Reino tin responsabilidad pa sigura cu nan ta wordo sigura.

Schwengle a subraya cu den terminonan financiero, Aruba, Corsou y Sint Maarten ta haya e balor agrega di ta den e mesun orden constitucional cu estado Hulandes, cual ta trece credibilidad y confiansa riba mercado monetario internacional. Schwengle a menciona cu e echo cu Aruba ta parti di Reino, ta haci cu pa inversionista, tin cierto garantia cu si algo bay malo cu nan inversion, nan semper por confia riba e sistema legal di Hulanda, unda tambe e caminda ta habri pa yega Hoge Raad. Tambe e agencianan di credit rating ta menciona e status di Aruba den luz positivo.

Na mes momento, Schwengle ta kere cu tin cosnan cu Aruba por haci pa beneficia mas di su status y pa laga e ciudadano mira mas rikesa na consecuencia di e status aki. Entre otro Schwengle a menciona cu e representante di Aruba na Union Europeo por trece mas resultado pa e pais.

Status bijzondere gemeente no ta regula pa provincia, si no ta bira organo publico
Di Glenn Thodé (Rector di Universidad di Aruba) su banda, como academico legal, e ta haya importante pa informa comunidad riba e diferencia entre e status di gemeente y e status di bijzondere gemeente. Esaki, Thodé ta trece, den su mesun palabra pasobra “un par di luna pasa mi a tende un entrevista riba radio unda dos ex minister a bisa cu e status di bijzondere gemeente no ta bon pa Aruba pasobra esey lo nifica cu Aruba ta cay bou control di un provincia.”

Thodé a indica cu e islanan BES no ta cay bou provincia, pues e nomber municipio special (bijzondere gemeente) en realidad ta trece poco confusion, pasobra den realidad e islanan BES ta ‘organonan publico’. A base di e status aki, cual ta regla den articulo 132a di e Grondwet Hulandes, e islanan inherentemente tin status diferente na municipio. Esey ta trece cune cu e islanan tin un relacion hopi diferente cu gobierno nacional (rijksoverheid) compara cu e municipionan.

Loke Thodé a trece dilanti, ta cu e islanan ta bin na cierto acuerdonan, yama ‘bestuurlijke akkoorden’, riba terenonan di maneho, delineando di e manera aki ki terenonan ta cay bou responsabilidad di ki instituto, y con ta dividi e responsabilidadnan. Asina por ehempel na Boneiro, Thodé a menciona cu e inversion di gobierno nacional a haci cu Boneiro aworaki tin e miho resultado bou scolnan secundarionan entre e islanan Caribense Hulandes. Na SABA, tin un acuerdo riba asuntonan financiero, yama e Saba Deal. Pues Thodé a menciona cu e beneficio di e status aki, ta cu e islanan ta cay bou Hulanda mes, mientras nan no ta wordo regula pa provincianan.

Paris: Relacion cu Union Europeo ‘indispensabel’ pa Aruba por continua
Edmond (Eddy) Paris, representante di Aruba na Union Europeo y presidente di e comision ehecutivo di e asociacion di Overseas Countries and Territories (OCTA) a bisa den su presentacion cu Aruba a disfruta di fondonan Europeo bou e European Development Fund (EDF) durante e añanan. Asina el a menciona cu Aruba a haci uzo di varios ronda di fondonan Europeo, manera expansion di aeropuerto den 1986 (EDF 6), edificio di bloedbank (EDF 7), parke Arikok (EDF 8) y facultad SISSTEM (EDF 10). Despues di e aña aki EDF lo stop di existi, pero e lo continua practicamente mescos, bou otro nomber, Paris a menciona.

Paris a opina cu, maske e no kier papia negativamente di su predecesornan, Aruba semper por haci mas uzo di e posicion di OCT, specialmente pasobra e conocemento di OCT ta hopi abou, hasta dentro di e organisacion complica burocratico cu ta Union Europeo. Ademas, den pasado e oficina di e OCTnan tabata hopi limita, cu un persona solamente trahando. Pero actualmente e OCT ta profesionalisando. OCTA ta buscando un persona pa maneha e proyecto, segun Paris.

Paris ta di opinion cu den su experiencia, Hulanda no lo lobby pa Aruba den Union Europeo, pues Aruba mes mester haci esaki. E ta haya cu e relacion cu Union Europeo ta ‘indispensabel’ y e ‘yabi’ pa Aruba su futuro.

Den un poll corto cu District297 a haci bou e personanan cu a participa cu e webinar, a resulta cu 61% ta di opinion cu mester keda cu e orden constitucional actual, mientras 36% a opina cu lo ta miho bay pa status como bijzondere gemeente, y 3% a bisa cu nan kier independencia.

Asina mes, riba e orden actual den Reino ta cay critica mirando cu e organo di tuma decision di ‘Reino’, e conseho di minister di Reino (Rijksministerraad), ta practicamente e conseho di ministernan y dos secretario di estado Hulandes (18) cu e 3 ministernan plenipotenciario di e islanan. Na mes momento manera Schwengle a menciona den su presentacion, e ministernan plenipotenciario no tin poder di ‘veto’ ora conseho di minister di Reino tuma decisionnan.

Besaril: Rijksministerraad mas desbalansa no ta posibel
Den un entrevista cu Minister plenipotenciario di Aruba Guillfred Besaril, e minister a bisa cu e ta di opinion cu ‘Rijksministerraad den su forma actual no tin rason di existencia mas’. “Loke mester bin den su luga ta un reforma den e reglamento di orden [di e rijksministerraad] caminda cu ta bisa ken tin e belang pa sinta na mesa. E minister presidente Hulandes ta presidia e conseho di minister di Reino. E 3 vice-presidentenan di e Rijksministerraad lo mester bira e 3 ministernan plenipotenciario, pa asina nos como ministernan plenipotenciario tin otro plumahe compara cu e ministernan di Hulanda, pasobra nos ta den Rijksministerraad y esaki ta di otro plumahe compara cu nan ministerraad, mescos cu e ministerraad di Aruba.”

Banda di e 3 ministernan plenipotenciario, Besaril ta haya cu enbes di e actual division entre 16 minister Hulandes y 3 minister di cada pais Caribense, lo mester cambia esaki pa asina banda di e prome minister di Hulanda, e vice-premier di e Hulanda tambe haya asiento den e Rijksministerraad, hunto cu minister di defensa, minister di educacion, minister di asuntonan interno y relacion di Reino, y tambe minister di relacionnan exterior. Di e manera aki ta crea un division 6-3 encuanto Hulanda-Caribe, en bes di e actual 18-3. Pues Besaril ta haya cu e mester ta un ministerraad di 9 hende.

“Asina mes bo por bisa cu 6 contra 3 ta hopi, e diferencia ta grandi, pero e diferencia na e momentonan aki ta 3 contra 18 pa forma un total di 21. Mas desbalansa cu esey bo no tin. Asinaki bo ta trece un balansa, por medio di inclui e ministernan Hulandes cu nan tereno di maneho ta toca constantemente cu e islanan.”