Ta inevitable cu na cierto momento nos mester toca e temanan cu ta forma parti di e discusionnan, tin vez cayente, den pueblo. Por ehemplo ‘ta ken por yuda’ den e situacion financiero den cual nos pais ta na e momento aki. E contesta cu tur gobierno a contribui na e situacion aki, no ta satisface. Ademas cu no ta imposible yega na e cifranan cu ta duna claridad den esaki. Como cu berdad no ta mata, nos no tin problema pa duna e panorama financiero aki.

E cifranan ta obtenible pa tur hende cu tin gana di mira pa nan mes den e publicacion anual di Banco Central, conoci como Annual Statistical Digest, e obra standard pa cifra riba varios tereno, no finanzas publico so. Un recomendacion pa esnan cu ta desea di tuma realidad como punto di salida den un discusion. Awor, pa loke ta e crecemento historico di nos debe publico, nos ta cuminza na 1989. Cuatro aña despues di inicio di nos bida como pais autonomo e debe tabata ainda Afl. 617 miyon. Na 1994 ya el a bira Afl. 1.169 miyon, y a sigui pa Afl. 1.400 miyon na 1997. Na fin di 2001 nos a yega e marca di Afl. 1.504 miyon, mientras na 2005 a alcanza Afl. 1.905 miyon. Na 2009, poco despues di traspaso di gobierno, nos a yega na Afl. 2.230 miyon. Na 2013 nos tabata na Afl. 3.419 miyon y na fin di 2017 nos ta na Afl. 4.197 miyon. Den e ultimo periodo di gobernacion nos ta nota Afl. 4.319 miyon na fin di 2019 y aña pasa esey a bira Afl. 5.145 miyon, despues di e desastre causa pa e crisis di Covid-19.

No ta asina dificil pa conclui cu desde inicio te awor nos debe a keda crece, aunke no den tur periodo di gobernacion mes fuerte. No por tapa solo cu un dede, y no ta dificil pa marca e promer periodo di gobierno di e anterior gabinete (2009 – 2013) como e periodo mas nefasto, cu tres aña sigui di mas di Afl. 400 miyon di deficit presupuestario, cu a keda financia via prestamo. Aki ta unda gran parti di e capacidad di fia di e pais a bay perdi. Esey tabatin como consecuencia cu a cuminza financia proyecto grandi cu tabata den planificacion via e formula di ‘PPP’ cu oficialmente no ta cay den e categoria di debe, pero ta pone un peso grandi riba presupuesto via e suma anual cu ta paga pa prestamo, interes y servico di mantencion di e obranan. Mester tuma na cuenta tambe cu e downgrade di Aruba pa entidadnan di rating ta haci cu e gastonan di interes pa e proyectonan aki tambe ta subi. Hunto cu como 230 miyon na interes, e mas di 80 miyon pa aña na pago di PPP ta otro piedra di molina na nos garganta.

Nos falta ainda e consecuencia financiero di e crisis actual – e no a caba ainda – cu a hiba nos na e suma menciona di 5.145 miyon na 2020 y cu pa fin di aña aki ta casi 6.000 miyon florin. Nos por sigui papia di enseñanza pa no toca tema mas delicado den e campaña aki, pero cu esey e problemanan aki no ta desaparece. E dos partidonan grandi tin nan ruta pa yega na un solucion cu no den tur dos caso ta bon cla. E partido den gobierno demisionario lo kier sigui goberna segun e acuerdo cu Hulanda, cu ta duna perspectiva y ta indica alavez hopi sacrificio. Nos critica riba nan ta cu nan no ta explicito den indica kico tur esaki ta bay ta. Nos por lesa yen di cos den e Uitvoeringsagenda, pero nan a scoge pa no splica casi nada, ni sikiera si ta un BTW nos ta bay haya como accion central den e reforma fiscal. Tacticamente nan por tin razon, pasobra mayoria di e otro partidonan tambe ta keda leu di e tema aki.

E partido grandi den oposicion tin mas problema. Nan ta bay guera cu e consigna di ‘rescata Aruba’. Esey casi mesora ta resulta den observacion sarcastico cu nan ta ‘dispuesto pa bin rescata nos despues di a purba hoga nos – den debe. Na nan fabor nan por bisa cu na 2014 nan a cambia rumbo, a cambia ministro di finanzas y e sangramento financiero grandi a bira mas controla. Esey ta berdad pero si nos ta corda bon esey tabata e aña tambe di intervencion di Hulanda, cu na 2012 ya caba a laga sa cu cos no por a sigui asina. Na e cifranan duna aki riba por mira bon cla cu, a pesar di tur e critica cu por tin riba e supervision Hulandes riba finanzas, te na e inicio di crisis di Covid en todo caso no tabatin crecemento fuerte mas di nos debe publico. E pregunta grandi cu nos a keda cune ta: ki dia e partido aki, esun den oposicion, cu a traves di mas di 30 aña tabata responsable pa e mayor parti di loke nos mester remedia na debe den e proximo añanan, ki dia nan a acumula experiencia den ‘rescata’ cualkier cos? Nos nunca a tuma nota cu nan ta bendiciona cu e virtud ey. E buraco den e man no a cera ainda…