Durante e contagio di Covid-19 den nos comunidad a wordo cuestiona e falta di responsabilidad di nos hobennan. Nan ta piki e virus den nan encuentro social y hib’e den nan cas contagiando nan grandinan, y te hasta ocasionando nan morto.

Hoben y responsabilidad

James Sneek kende ta director di fundacion Telefon pa Hubenil (TpH) a declara na Bon Dia Aruba cu nan ta uza nan diferente plataforma, unda e muchanan y hobennan entre 8 pa 24 aña ta comunica cu nan. Nan ta probecha e comunicacion aki pa hiba cerca e grupo aki e mensahe di cuido y prevencion contra e virus.

Sneek a referi cu durante e di dos ola di contagio masal di e virus, nos por a mira tambe cu e indicacion mas fuerte di contagio a bin for di nos hobennan. E actitud aki ta debi na e pensamento cu nan ta hoben, y nan no tine.

Sneek a indica cu nos mester corda bon cu den edad jong ey hopi biaha nan no por wak risico den nan comportacion. Esaki door di cu e hoben su cerebro ta den desaroyo. Vooral den e parti caminda nan por wak riba kico su comportacion di awe, y ki efecto tin mañan, ta esun cu ta desaroya ultimo den cerebro.

 

Pero ta importante pa nan ta consciente di nan comportacion, ya cu nos tur ta parti di e comunidad. “Mescos cu adulto ta, mescos cu mucha ta, e hoben tambe ta,” el a declara.

Tempo cu e fundacion a drenta scol bek cu nan tayer y documento bao nomber: “Bao presion,” TpH a hiba e mensahe di haci nan mas consciente. Ya cu esaki ta un pandemia cu hunto so nos por logra. “Si tur autor ta bezig, hunto nos por sali di esaki mas pronto cu ta posibel. Mas safe cu ta posibel pa mas hopi persona cu ta posibel,” Sneek a laga sa. E mensahe tabata pa curasha nos hobennan pa mira pa otro, y pa nan ta responsabel tambe.

Pero – segun director di TpH – e ta conta pa adultonan tambe. Ya cu nos tur mester contribui pa nos purba di yega mas cerca posibel di e bida mas normal cu nos tabata tin. Esaki door di mantene nos mes na tur e reglanan cu gobierno di Aruba ta stipula y tambe nos autoridad di salubridad publico (DVG)

Den e documento “Bao Presion,” TpH a elabora riba e presion cu e hobennan tabatin den su bida social di no por topa cu nan amigonan atrobe. P’esey esaki ta e aspecto cu mester keda conscientisa nos hobennan y sigui papia cu nan. Pero un punto importante tin di haci cu mester keda duna informacion basico. Informacion cu por ehempel DVG a bin cune ta un di esunnan mas importante pa nos hobennan sa di dje.

Salud mental

Na cuminsamento ora cu e virus Covid-19 a bati nos porta cu tur e medidanan cu esaki a trece cune, entre nan shelter in place y toque de queda, nan tabatin su efecto riba salud metal di nos hobennan.

Sneek a laga sa cu ainda e efecto aki, hunto cu stress, ansiedad, ferfelamento, señal di depresion y te hasta tendencia pa comete suicidio, ta presente ainda cerca nos muchanan y hobennan. Esaki tabata un motibo cu nan tabata tuma contacto cu TpH pa medio di e diferente plataforma cu nan tin. No solamente cu nan custumbra number di telefon: 131, sino via chat, E-mail chat, etc… pero tambe nan servicio via nan website.

Igualmente e situacion interno den nan hogar a afecta y ta sigui afecta hopi di nos hobennan. E presion cu ta biba riba e mayor desemplea cu mester trece cuminda cas. Un situacion cu tin biaha ta wordo traduci su mes den un forma di violencia despues. Nan ta problemanan cu nos muchanan y hobennan ta bibando bao di dje. Un situacion cu ta sigui tuma luga. “E no ta algo cu bo por bisa cu el a caba,” asina Sneek a declara.

Nos muchanan y hobennan ta confronta un presion cu nan salud menta. Nan tabatin problema por ehempel di ta constante na cas, no mira nan amigonan, no por haci deporte, no por bishita familiar, etc… Nan bida social a cambia tambe cu e presencia di e virus.

 

“No mester lubida cu Covid, mescos cu ta nobo pa e adulto, e ta nobo pa e mucha y hoben tambe,” el a bisa. Ademas prome cu e pandemia, e muchanan y hobennan tabatin nan preocupacion of problema. Practicamente Covid a bin extra.

Ta existi 184 Telefon pa Hubentud na 156 pais. Ora cu e Covid a yega Aruba, TpH por a ripara cu e hobennan tabata interesa pa busca informacion cerca diferencia instancianan. Y e fundacion aki tabata guia nan, unda nan por haya informacion y ayudo pa atende por ehempel cu nan depresion.

Sneek cu tin contacto cu e otro Telefon pa Hubentud rond mundo a referi cu den nan reunion virtual di tur luna, e por a wak cu gran mayoria di e problemanan cu nos muchanan y hobennan ta confronta na Aruba, tambe ta existi den otro paisnan.

E parti di salud mental ta e proximo preocupacion cu lo ta na caminda como problema prominente den nos poblacion hubenil. E no ta descarta cu salud mental cerca nos hobennan por bira un problema grandi.

El a referi riba e duda y temor cerca e hobennan cu a caba nan universidad aworaki. E chens pa nan haya un trabao ta dificil debi na e crisis produci pa e pandemia. Tambe e duda di esnan cu a bin cla cu nan estudio secundario cu ta puntra nan mes: Kico mi ta bay studia awor? Mi tin cu bay studia si of no?

Tur esakinan ta wordo traduci den preocupacion pa e hobennan. E ta algo cu TpH ta monitor di cerca y nan ta wak’e tambe cerca otro paisnan. Esaki ta un motibo cu TpH a bin cu tayer pa e hobennan saca afo tur e aspectonan negativo cu nan a pasa aden y ainda nan ta pasando aden keto bay.