Actualmente nos por presencia un debate feroz tumando luga na Merca tocante e anulacion o reemplaso di e seguro medico general conoci como ‘Obamacare’. E boroto no ta pornada. Pa prome biaha den historia di e pais cu gusta mira su mes como e lider economico y militar mundial, y e campeon di e parti democratico y liber di mundo, miyones di hende cu a biba hopi tempo sin ningun seguro medico, a haya e perspectiva ey.

Te na e momento ey, e personanan aki tabata depende completamente di caridad y bon curason cu tin ora nan por a haya algo di cuido medico. Te na e momento ey, e regla cu tabata maneha tabata e ley di selva: “esun cu por, por.” Esaki a crea e contradiccionnan enorme den e pais, supuestamente mas rico di mundo. Falta di cuido medico tabata solamente un aspecto di e pobresa bastante grandi, unda decenas di miyones di hende, di e 300 miyon habitante, ta biba di ‘food stamps’: bon pa cuminda. Tur invierno fuerte na Merca ta costa bida di diesmile di hende cu no tin vivienda y cu ta purba sobrevivi riba caya, envano.

Durante e ultimo campaña electoral, e actual presidente Trump a campaña cu e modificacion di e sistema di Obamacare. Awor cu el a sinta, ta bira bisto cu un parti di su partido Republicano no ta contento cu cambio den e sistema. Nan ta lucha pa desaparicion completo di e forma di seguro general aki y ta opone fuertemente e cambionan proponi pa Cas Blanco, cu no ta orienta riba anulacion total di e programa. Lo dura algun tempo prome cu e resultado definitivo bira conoci, pero abolicion por completo a bira dificil caba, pa e simpel hecho cu e ta afecta miyones di hende pober cu a vota pa Trump, sperando miho gobernacion y mas oportunidad di empleo. Pero ta nan hustamente sikiera di Obama a haya, pa prome biaha den historia, proteccion medico. Naturalmente tin tur sorto di critica riba e programa, y hopi di esey ta hustifica tambe, pero ta cual pais a yega di cuminsa cu un sistema di seguro medico general cu ta funciona perfecto?

Pero e pregunta clave ta con e pais mas rico na mundo ta sigui biba cu un sistema den cual un parti considerabel di su poblacion ta na merced di (mala) suerte, sin acceso na cuido medico? Un dado momento mester surgi e pregunta si acceso na cuido medico no ta simplemente un ‘cuestion di civilisacion’? Djis compara Merca cu cualkier pais desaroya na Europa, y un persona mester puntra su mes ta te ki dia ta pensa di mantene e contradiccion increibel aki. Pa colmo, sin acceso na cuido medico di esunnan mas pober, Merca ta un di e paisnan cu mas placa di su GDP ta gasta na cuido medico.

Awor, si nos tira un bista riba nos sistema di cuido medico general, cu tin como 15 aña na caminda, tambe nos por traha un lista basta largo di aspecto cu por mehora. No tin ningun duda cu mester drecha e cosnan aki, cu e consecuencia cu nos lo por tin gasto adicional. Pero en todo caso nos no tin hende cu ta muri den porta di hospital pasobra nan no tin cobertura. Nos ta keda naturalmente cu e problema di personanan ilegal, cu no ta registra ningun caminda y cu tambe por bira malo. Wel , den nan caso, civilisacion y ley internacional ta obliga nos, gobierno den nos nomber, pa atende nan, pasobra como pais bo ta responsabel cu e persona ey ta den bo teritorio…

Pero tin otro cos straño den nos sistema. Algun tempo pasa un di nos redactornan a topa cu un stranhero di cierto nacionalidad, cu ta biba na Aruba como ‘pensionado’. Asina leu cu nos sa, pa logra esey e mester proba di tin un entrada di Afl. 100.000 pa aña. Y asina leu cu nos sa, e ley di AZV ta asina cu si bo ta registra legalmente como residente na Aruba, automaticamente bo tin derecho di cuido medico, cu tur gasto paga pa AZV.

E persona aki ta conta cu el a bay Bucaramanga pa haci operacion di curason bastante complica, cu segun e mes ta bisa na su pais nunca e por a haya esey cubri y lo no a por haci e operacion mes, cu tur consecuencia pa su bida… Awor, nos por ta contento pa e persona individual aki, pasobra nos no ta desea ningun hende malo, pero nos no ta birando aki na Aruba loke na Hulanda nan ta yama ‘gekke Henkie’: un tiki bon di mas? Pasobra e personanan aki no a contribui nada na nos sistema, pero den e fase mas costoso di nan bida pa loke ta gasto medico, di edad halto, nan ta bin ‘drumi riba cama’ cu nos a prepara y paga pe!

Corda cu un persona riba 60 aña tin como averahe un costo medico di cinco biaha esun di e persona mas hoben. Cuido medico general sigur ta un cuestion di civilisacion, pero no mester exagera tampoco.