“Mi ta cansa… si!, mi ta hopi cansa…”, esaki ta expresion cu tin biaha nos ta scucha frecuentemente for di un colega di trabou, kende practicamente tur dia ta keha cu e ta cansa, sin cu eventualmente nan carga laboral no ta mucho pisa p’e.

Introduccion
E tipo di caso asina ta hopi comun y tin biaha e tin di haber cu un concepto nobo conoci como “Chronic Fatigue Sindrome” (CFS) of Sindrome di Cansancio Cronico cu den nos mundo moderno ta hayando mas forsa. Entre otro pa e impacto di e era digital, caminda e hendenan ta bira practicamente adicto of catibo di e aparatonan digital y smartphone te oranan laat di anochi.

Tin hopi literatura relaciona cu “Chronic Fatigue Sindrome”, y un di nan basta interesante a keda publica den e revista di e Asociacion di neuro-psikiatria na Spaña.

Ta asina cu e di sindroma aki ta relaciona cu e cadena di stress cu un trahado lo por confronta den nan area di trabou. Ta dificil pa determina e impacto cu CFS tin riba e cifra di absentismo laboral na Aruba, ya e no ta wordo clasifica como un malesa specifico, y Banco di Seguro Social (SVb) no ta dispone di informacion riba e topico aki.

CFS no ta un malesa mortal pero e por limita un trahado pa funciona optimalmente. Te hasta e por limita e trahado parcialmente y por bay na un estado di invalidez funcional total. Mester tene na cuenta cu no ta conoci e etiologia (e causa, origin) di CFS, kisas debi cu e sindroma aki su origen ta heterogeneo. Sinembargo a wordo traha varios hipotesis riba dje.

Hipotesis
E experto riba tereno di virus ta indica cu e virus Epstein Barr ta esun responsabel di e mononucleosis infeccioso ta e causa di CFS. Tambe otro sorto di virus manera, citomegalovirus, enterovirus y retrovirus ta bou investigacion como causa di CFS.

Tambe a wordo bisa cu CFS ta un variante no tipico di un trastorno psikiatrico debi na su frecuente asociacion cu depresion y trastorno di ansiedad.

Otro hipotesis tin di haber cu ta existi un relacion entre CFS y problema cu sistema immuun dor di manifestacion di alergia.

Algun investigacion ta sostene cu lo por existi un relacion entre e factornan cu ta altera cu bo soño y CFS. E diferente factor aki ta haci cu no ta facil pa bin cu un diagnostico sigur si un pashent ta sufri di CFS, ya cu no ta existi un test di laboratorio pa determina esaki. Sino cu e ta bay fundamentalmente a base di e sintomanan cu e pashent mes ta describi di su mes.

Tambe a expertonan a bin cu algun patronchinan of modelo pa determina si e pashent ta sufri di CFS. Un di nan ta pa ehempel e “modelo di susceptibilidad”, kiermen e modelo aki ta inclui varios factor, e ta considera aspectonan biologico, psicologico y laboral. Ademas e modelo aki ta determina cu cada individuo tin un nivel distinto di vulnerabilidad pa sufri di CFS.

E modelo aki ta establece e combinacion di algun elementonan: susceptibilidad biologico, susceptibilidad mobbing, susceptibilidad burnout, susceptibilidad di stress laboral, y otro factornan de proteccion manera: autoconcepto positivo, autoestima halto, control interno, sentimento di auto eficacia y apoyo social.

E mobbing
E mobbing por wordo considera como un forma di stress laboral, pero e tin e particularidad cu e no ta sosode pa causanan directamente relaciona cu productividad den bo trabou of cu e parti di organisacion, sino cu e tin su origen den e relacion inter-personal of entre coleganan den cualkier empresa. E por sosode ora cu den un periodo corto un persona ta sinti cu un of mas coleganan tin un actitud fastioso riba dje.

Tambe e mobbing ta wordo expresa dor di e continuo y acto delibera di maltrato verbal y moral cu un trahado ta ricibi di un of otro colega of hefe di trabou.

E consecuencianan di mobbing ta wordo identifica cu varios sintoma cu ta inclui: cansancio, nerviosismo, problema di soño, migraine, trastorno of problema di stoma, estado depresivo, etc. Otronan ta señala ansiedad, autoestima abou, falta di interes, sentimento di fracaso, bruhamento cognitivo, no adaptacion social, hiper sensitivo pa ricibi criticanan, depresivo, etc.

Sindroma di burnout
E burnout ta un sindroma relaciona cu cansancio of cansancio emocional y falta of disminucion di realisacion personal cu ta wordo refleha muy specialmente cu hendenan cu ta traha cu persona pa ehempel den hospital.

E sindroma di burnout ta aparece cerca e trahado como un consecuencia di traha den condicionnan dificil den contacto directo cu usuarionan, pashentnan of clientenan cu tin un posicion negativo contra dje of contra e institucion.

E persona cu ta sufri di burnout ta esunnan cu tin un personalidad hopi sensitivo pa e trato cu hendenan of asina yama “activistanan social”, cu ta esunnan cu ta ofrece ayudo na otro hendenan. E activistanan social aki tin biaha algun di nan ta hopi exigente cu nan mes y perfeccionista; y nan autoestima ta masha abou y cu miedo pa fracasa.

Stress laboral
Stress laboral a wordo defini como falta di adaptacion na e trabou. Kiermen e ta e interaccion entre e condicionnan cu un trahado tin y e condicionnan cu e trabou mes ta exigi di dje. E ta trece trastorno psicologico cu ne y conducta no sano y finalmente e malesa.

Tambe a wordo identifica como experiencia di stress laboral ora cu e demanda of exigencia ta halto; y di otro banda e control di por cumpli cu e trabou ta abou.

Den todo caso e stress laboral ta un conhunto di relacionnan emocional, cognitivo, fisiologico y di comportacion na cierto aspectonan no faborabel di bo trabou y/of ambiente di trabou, entre nan hopi desordo, contaminacion, falta di iluminacion, temperatura… Tambe riba e parti structura y politica di empresa (conflicto di rol, promocion y desaroyo profesional) y responsabilidad of tareanan (sobrecarga laboral, no participacion den decisionnan, presion di orario of warda, etc.)

Hipotesis cadena di stress laboral

E hipotesis di e cadena di stress den e area laboral ta considera cu e persistencia di stress laboral ta acumulativo y nan por pasa den tres faceta of estado

1. Mobbing of sindroma de burnout of stress laboral.

2. Cansancio baboral: E fase aki e persona lo por recupera su mes cu descanso of cambio di trabou.

3. Sindroma di Cansancio Cronica (SFC) of “Chronic Fatigue Sindrome” (CFS). Manera su nomber mes ta indica e ta un situacion cronico, caminda bo no por recupera mas ni cu tempo di descanso; tampoco cu cambio di trabou.

Conclusionnan

E terminologia di “Chronic Fatigue Sindrome” (CFS) ta uno flexibel ainda pa su falta di definicion concreto. Pero e tin e por wordo diagnostica a base di algun criterionan of patronchinan.

“Chronic Fatigue Sindrome” (CFS) ta consisti basicamente den un serie di sintomanan cu ta inclui cansancio, falta of problema di soño, dificultad pa concentra bo mes, dolor muscular, etc..

CFS no ta un malesa mortal, pero cada dia e por hiba un hende for di un estado di limitacion parcial te hasta un invalidez funcional total.

Ta necesario pa traha un profiel cu ta pas cu e criterionan pa bin cu e diagnostico di CFS. Te ainda e ta un sindroma poco specifico y cu ta obliga e pashent bishita su dokter di cas pa busca un diagnostico y un tratamento. Expertonan ta sugeri cu CFS mester ta obheto di analisis pa wordo considera of acepta como un malesa profesional.