Diez aña despues di e aprobacion di e ley local di supervision financiero, nos ta haya e propuesta – pa consulta – di e ley di Reino pa supervision financiero, cu por bien dura e proximo 10 aña tambe. Esey si yega pronto na un aprobacion, tanto na Aruba como na Hulanda, loke no ta un hecho ainda. Na Hulanda por lo pronto no tin un gobierno nobo cu lo finaliza e ruta necesario. Na Aruba e murmuracion contra supervision ta birando mas fuerte atrobe, sin cu realmente ta mira o scucha argumento valido. Lamentablemente, despues di ta un decada completo bao di supervision, ainda tin un perdida di tempo insensato cu argumento di e nivel di ‘temor pa perdida di autonomia’ cu e ley di Reino aki. E argumento ey tin 10 aña ta resona den nos comunidad, envez di dedica tempo na evalua kico 10 aña di supervision a trece pa nos, y kico ta hustifica un rumbo nobo cu e supervision aki.

Laga nos cuminza na kico a conduci na e intento pa diseña un bachi nobo pa e mesun supervision financiero aki. Trasfondo tabata e oposicion fuerte, y na su momento oportunista y inteligente, di gobierno di Aruba pa evadi e anterior propuestanan pa hinca supervision di Aruba den un ley di Reino. Finalmente a logra cu un anterior gabinete Hulandes a bay di acuerdo cu un forma, yama ‘hibrido’, cu dos ley simultaneo, un di reino y un di Aruba. Pero promer cu nos evalua e actual propuesta, laga nos haci un pregunta al caso: Si nos supervision financiero ta desde e promer momento, un – casi – copia di e ley di supervision di Corsou y Sint Maarten, pakico den nan caso nunca a cuestiona e ley di supervision di e forma aki? Nos tur conoce e gobiernonan di e dos islanan ey como supercombativo ora ta trata di defende nan interes, pues pakico nunca a exigi un reforma drastico, di nan cuadro di supervision, y Aruba si, y cu ki resultado?

E contesta por ta bastante decepcionante; e ‘bachi’ ta nobo y diferente, pero manera nos a anticipa na varios ocasion, e ‘body’ di e supervision no a cambia. Ta mustra interesante pa indica asunto manera e normanan nobo, cu ta reemplaza otro considera obsoleto, pero kico realmente nan ta cambia? Aruba tin un poco mas voz den loke ta e normanan, pero e supervision mes? Nos ta scucha mencion di un Camara di Presupuesto, cu lo bay reemplaza e Colegio di Supervision Financiero pa Aruba (CAft), pero esey ta: despues di abolicion di e ley di supervision di Reino aki tanto aña. Ademas, e Camara ta bira parti di nos Conseho Consultivo (Raad van Advies), pa logicamente no crea un duplicacion di tarea na e nivel aki. Awor, conociendo con nos gobierno(nan) te awe ta trata nan consehero constitucional, ignorando semper mayor parti di nan consehonan, kico realmente ta gaba tanto cu e Camara aki? Si RvA ta independiente, anto nos por supone cu su ‘sucursal’ Camara di Presupuesto tambe ta, cu ki efecto?

Cu esaki nos no a describi e ‘bachi nobo’ completamente: henter e trayecto di supervision y evaluacion di presupuesto y cambio di presupuesto, ta keda mara na e mesun escrutinio di CAft, anterior y posterior na cada un di e procesonan di aprobacion pa parlamento di Aruba. Y aki e supervision ta ainda: si e leynan di presupuesto aproba no ta cuadra cu e normanan estableci, ta na vigor e mesun proceso di ‘aanwijzing’ (instruccion) pa Conseho di Ministro di Reino. Algo nobo a scapa di nos atencion aki?

Cu tur esey nos no ta bisa cu nada no a cambia. E normanan financiero ta diferente, en todo caso den apariencia. A haya e conseho di IMF pa reemplaza e obligacion di por lo menos 1% di surplus riba presupuesto di Pais Aruba, cu un cuota di 3,5% di GDP pa e ‘saldo primario’, lagando e gastonan di interes, pa presupuesto 2025 ainda di casi Afl. 295 miyon, for di e saldo aki. Aunke esaki por parce a primera vista un bentaha pa gobierno, e ta significa cu e austeridad necesario mester bin ainda di e otro gastonan, mientras reduccion di interes ta keda depende di e velocidad di elimina debe. Segun e panorama actual presupuestario, esaki ta encera kita un norma di 1% plus alrededor di 4% di GDP na interes, un bentaha compara cu e 3,5% anto? Esey por parce asina, pasobra e logro pa cambia pa e norma di 10% di GDP pa gasto di personal a trece cune cu, dependiendo di e definicion final, tin espacio pa aumenta gasto di personal ainda sin sobrepasa ningun norma.

Pero, no lo dura tanto pa e urgencia di baha e otro gastonan, cu no ta interes, yega na nos porta. Esaki pa via di e perspectivanan cu tanto Hulanda como IMF, y posiblemente e partidonan politico na Aruba mes tambe por mira, describi den nos edicion di ayera: perspectiva reduci di crecemento economico, un poblacion cu ta embehece rapidamente, y riesgonan di clima cambiante aumentando. Aki e advertencia cu nos a indica na varios ocasion: nos ta experimentando e añanan ‘gordo’ awor, pero pronto e scenario aki di abundancia relativo, por cambia drasticamente. Loke awe ainda por parce norma financiero facil pa cumpli, den poco tempo por obliga gobierno na medida fuerte pa por sigui cumpli. Y riba esey, ainda nos no a ni papia di e mehoracion di administracion financiero, cu aparentemente no ta cambia su paso di morocoy. Nos lo tin supervision, cu bachi nobo, pa basta tempo…